Πέρα από τον αριστερό αυτοματισμό

ένα παράδειγμα ...δεξιού αυτοματισμού

*αφιερωμένο στην διήμερη σύνοδο 5 κ' 6/2 της πανελλαδικής επιτροπής της Δημοκρατικής Αριστεράς

Του Γιώργου Παπασπυρόπουλου

Μέσα στην κρίση που έχει ξεσπάσει εδώ και έναν χρόνο, ο πολιτικός χώρος που έχει παρουσιάσει την μεγαλύτερη σύγχυση και ασυνέχεια στην αντιμετώπισή της είναι φυσικά η ...αριστερά. Κανείς αρχικά δεν περίμενε ότι η κρίση δεν θα ήταν αφορμή για το πλησίασμα των δυνάμεων της αριστεράς μεταξύ τους. Κι όμως, τα ρήγματα βάθυναν και οι αποστάσεις μεγάλωσαν. Έστω... Θα μπορούσαμε να δεχτούμε ότι ο χώρος της αριστεράς είναι τόσο πολύμορφος και ιστορικά σε απόκλιση που δεν έχει νόημα να μιλάς για ενότητα. Ίσως μόνο για κάποιες κοινές δράσεις... Η κρίση όμως είναι κάτι που η αριστερά θεωρεί ότι διαπερνά τον καπιταλισμό ως έκφραση εγγενών αντιφάσεών του και ως εκ τούτου θα μπορούσε να ήταν τουλάχιστον προετοιμασμένη. Ούτε αυτό δεν συνέβη...

Θεωρίες πολλές και ατομικές προτάσεις εμφανίστηκαν μετά το πρώτο σοκ (ποιος μπορεί άλλωστε να ξεχάσει την περίφημη φράση νεώτερου στελέχους της ότι "η κρίση είναι ένα παραμύθι με δράκους"), όμως παρέμειναν θεωρίες και συνθήματα - κι εκείνοι που περιμέναμε κάτι να πουν, γρήγορα αποσύρθηκαν στην σιωπή (βλ. Γ. Δραγασάκης πχ). 

Τι να συμβαίνει άραγε;

Παρατηρούμε συχνά να αναπαράγεται, ανάμεσα σε άλλα, ένα παράξενο φαινόμενο. 

Μιλούν έμπειροι άνθρωποι της αριστεράς σαν τον Αλέκο Αλαβάνο ή τον Πέτρο Παπακωνσταντίνου (τυχαία παραδείγματα αλλά έχουν την σημασία τους) και κάνουν ανάλυση της κατάστασης και είναι και συχνά πολύ διαφωτιστικοί. Και ξαφνικά, φτάνοντας στο δια ταύτα, στην ερώτηση "τι κάνουμε λοιπόν;", απογειώνονται σε συμπεράσματα που καμιά σχέση δεν έχουν με την προηγούμενη ανάλυση. Έχουμε δημοσιεύσει σχετικό βίντεο με τον Π.Π. στο ιστολόγιο πχ, όπου φαίνεται το μεγάλο πήδημα στο κενό, από μια στέρεη ανάλυση σε ένα τελείως αστήριχτο συμπέρασμα - και το φαινόμενο αυτό έχει επαναληφθεί πλειστάκις σε τηλεοπτικές συνεντεύξεις ή διαδικτυακά βίντεο από ομιλίες άλλων στελεχών προεξάρχοντος του Α.Α. 

Ίσως εζήλωσαν τον Ζίζεκ θα μου πείτε... Αλλά αυτοί δεν είναι φιλόσοφοι, είναι μάχιμα στελέχη της ελληνικής αριστεράς με δεκαετίες εμπειρίας στην πλάτη τους.

Το "ράβδος εν γωνία άρα βρέχει" ήταν κάποτε το μότο μιας εξαρτημένης αριστεράς που βάπτιζε το ψάρι κρέας για να ευθυγραμμιστεί όπως όπως με το μητρικό "κέντρο". Σήμερα όμως η αριστερά είναι ανεξάρτητη -έστω και υποχρεωτικά- και ότι κάνει το κάνει από μόνη της.

Σίγουρα υπάρχει ένα σοβαρό έλλειμμα σκέψης στον χώρο αυτό. Η θεωρία έχει μείνει εξαρτημένη από τον μαρξισμό, η προσπάθειες ανανέωσής της έχουν μπλοκάρει στον δογματικό τρόπο σκέψης, κληρονομιά του παρελθόντος και απόδειξη κομματικής νομιμοφροσύνης, οι ανεξάρτητες φωνές έχουν αποβληθεί από τα κέντρα παραγωγής θέσεων ως ύποπτες και ανεξέλεγκτες για τα συμφέροντα των κομματικών απαράτ.

Κι όμως η ελλειμματική αυτή σχέση με την διαυγή σκέψη δεν εξηγεί την σημερινή σύγχυση της αριστεράς. Γιατί πάντα υπάρχουν δυνάμεις που θα βρουν τον τρόπο να περάσουν στην κεντρική σκηνή της τις επεξεργασίες τους. Προφανώς κάποια δύναμη κάνει αυτές τις δυνάμεις ανενεργές ή και ανύπαρκτες στην σημερινή πολύ κρίσιμη συγκυρία.

Θάλεγα ότι αυτή η δύναμη έρχεται από μέσα, δεν αποτελεί εξωτερικό εμπόδιο.

Είναι φυσιολογικά η εγγενής αδυναμία αυτού του χώρου και του τρόπου σκέψης του - γιατί δεν μπορώ να αμφισβητήσω τις καλές προθέσεις από τα προαναφερθέντα πχ στελέχη του χώρου ούτε την εμπειρία τους (εκτός ίσως του νεωτέρου... αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία - έχει κι αυτός άλλωστε ικανούς συμβούλους). Είναι μάλλον μια καταστροφική συνήθεια απότοκη χρόνων θρησκευτικής σχεδόν πίστης στο αλάθητο της κεντρικής γραμμής και της ηγεσίας - η συνήθεια αυτή δεν μπορεί να περιγραφεί παρά μόνο με ψυχοκοινωνιολογικούς όρους σαν "αριστερό αντανακλαστικό" ή καλύτερα σαν "αριστερός αυτοματισμός".

Και οι δύο παραπάνω έννοιες αποτελούν τις δύο όψεις του ιδίου φαινομένου. 

Ως αντανακλαστικό είναι χρήσιμη συνήθεια γιατί προσφέρει άμεση συνένωση δυνάμεων, δράση και αντίδραση σε δεξιά ερεθίσματα και πολιτικές. 

Ως αυτοματισμός όμως προδίδει τις δράσεις αυτές καθιστώντας τις ελάχιστα νοήμονες και συνεπείς με τις σημερινές ανάγκες και πραγματικότητες.

Η έξαρση του αριστερισμού, που κάποτε πουλούσε εφημερίδες στις συγκεντρώσεις της μείζονος αριστεράς, είναι αποτέλεσμα του αδιεξόδου στο οποίο οδηγεί ο αυτοματισμός στην θέση της αντικειμενικής ανάλυσης. 

Όταν η αριστερά δεν έχει θέσεις δεν το παραδέχεται - είναι προδοσία για το δόγμα της που υπόσχεται ότι έχει όλες τις απαντήσεις αρκεί να βρεις το σωστό εδάφιο. Είναι ύποπτο κενό σε μιαν ολοκληρωτική αντίληψη της θεωρίας που δεν αλλάζει, δεν αναθεωρείται, δεν προσαρμόζεται. Είναι μειωτική παράδοση σε ένα άγνωστο πεδίο διαλόγου με πιθανά  απρόσμενα συμπεράσματα. 

Είναι ή άρνηση του ίδιου του μαρξισμού εν τέλει ως ιδεολογίας.

Το τελευταίο αυτό είναι και το πιο κρίσιμο. 

Η αριστερά και ο μαρξισμός δεν ξεκίνησαν σαν άκαμπτη  ιδεολογία αλλά εκεί κατάληξαν, και μάλιστα έγιναν και κρατική ολοκληρωτική ιδεολογία που προσπάθησε να καλύψει και την πιο προσωπική πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και ενός εχθρικού για την φύση ανθρωποκεντρισμού - πρόσφερε όμως ως αντίβαρο ασφάλεια. Την σιγουριά της υγείας, παιδείας και σύνταξης έναντι της ελευθερίας.

Σήμερα όλες οι εκδοχές της αριστεράς παραμένουν όμηροι του αριστερού αυτοματισμού - καμιά τους δεν έχει σπάσει ακόμα οριστικά το κέλυφος του δογματισμού γιατί φοβάται να απολέσει την ιδεολογία. 

Αφού "ξέρεις άλλωστε εμείς οι αριστεροί..." προσδιοριζόμαστε έτσι: ιδεολογικά, όχι επειδή στην γαλλική επανάσταση κάτσαμε αριστερά στα έδρανα της εθνοσυνέλευσης. 

Με βάσει την μαρξιστική βίβλο και όχι γιατί βρίσκουμε σε κάθε εποχή τι σημαίνει ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη.

Χάρη στον "αριστερό αυτοματισμό" ξεκαθαρίζουμε ταχύτατα τι είναι αριστερό και τρέχουμε στην δράση: Κίνημα "δεν πληρώνω" σε ΜΜΜ και διόδια, χωρίς εξαιρέσεις, ειδικές στοχεύσεις, πλαφόν αιτημάτων: παντού και ό,τι ήθελε προκύψει, ίσως να πέσει και η κυβέρνηση... 

Αντίσταση σε κάθε ΧΥΤΥ όπου κι αν προταθεί, χωρίς αντιπρόταση, γιατί ευτυχώς έχουμε αρκετά αρχαία αλλά και άφθονο τοπικισμό όπου τον χρειαστούμε... 

Νομιμοποίηση όλων των μεταναστών, αντί οποιασδήποτε  άλλης πρότασης, ασχέτως αν σε λίγο δεν θα χωράνε πουθενά και δεν θα έχουμε να τους δώσουμε ένα κομμάτι ψωμί όσο τους φιλοξενούμε... 

Υποστήριξη χύμα των συντεχνιακών αιτημάτων επειδή δημιουργούν πρόβλημα στην κυβέρνηση, κι ας μην έχουν να προσφέρουν κάτι στο λαό... Και τα παραδείγματα είναι άφθονα και καθημερινά.

Η χώρα μας δεν πέρασε διαφωτισμό αλλά κατευθείαν από την τουρκοκρατία στα χέρια μιας μεταπρατικής τάξης που κληρονόμησε τις ιδιοκτησίες και το πελατειακό πολιτικό σύστημα των πασάδων. Και η αριστερά της, παρότι ηρωϊκή, αντρώθηκε μέσα στον ζαχαριαδικό φανατισμό, την υποχρεωτική σίγαση της άλλης γνώμης, την ευθυγράμμιση με έτοιμες ιδέες και θεωρίες και το αλάθητό τους, την υποχρεωτική ενότητα μπροστά στο κράτος της δεξιάς και την οδυνηρή έστω υποταγή σε ξένα καθοδηγητικά  κέντρα. 

Δεκαετίες θεωρητικής σιωπής λοιπόν έφτιαξαν ένα αξιόμαχο σώμα με αριστερά αντανακλαστικά που όταν άλλαξαν οι ανάγκες και απαιτήθηκε λόγος, πνίγηκε μέσα στον αυτοματισμό.

Προφανώς η αριστερά -όπως και η κοινωνία μας άλλωστε- έχει ακόμη δρόμο μπροστά της αν θέλει να γίνει δημοκρατική και αυτεξούσια, ανοιχτή και παραγωγική σε ιδέες και θεωρία. 

Το ζήτημα δεν είναι απλό - για να καταπολεμηθεί ο "αριστερός αυτοματισμός" κάτι άλλο πρέπει θεσμικά να πάρει την θέση του - κι αυτό δεν μπορεί παρά να είναι η εξάσκηση και η εφαρμογή νέων αξιών στην καθημερινότητα της αριστεράς όπως ο σεβασμός και η πρόσκληση για διάλογο στην άλλη άποψη, η αμεσοδημοκρατική λειτουργία με θητείες και εναλλαγές στην ηγεσία, η διαφάνεια και ο δημόσιος έλεγχος των οικονομικών της και των επαγγελματικών αναθέσεών της και τέλος η θεματική της συγκρότηση σε ένα πυκνό δίκτυο παραγωγικών κυττάρων αντί της γνωστής και άχρηστης κομματικής δομής της απαράλλαχτης από την ...παρανομία.

Αλλά ίσως να πρέπει πρώτα απ' όλα να τον συνειδητοποιήσουμε, να παραδεχτούμε την ύπαρξή του εκεί που λειτουργεί ασυνείδητα και θριαμβευτικά, μέσα δηλαδή στην ίδια μας την καθημερινότητα.

Αυτό είναι μάλλον και το μεγαλύτερο εμπόδιο στο νέο εγχείρημα των δυνάμεων που συγκροτούν την "δημοκρατική αριστερά": η ανάγκη μεγίστης αυτοσυνειδησίας μπροστά στην κληρονομιά του αριστερού αυτοματισμού.