Οι «Μαγεμένες» επιστρέφουν στη Θεσσαλονίκη

Της Γιωτας Mυρτσιωτη, Καθημερινή, 23.1.11

Μετά 164 χρόνια, τα γλυπτά της κορινθιακής στοάς στην Αγορά βγαίνουν από το Λούβρο και επιστρέφουν στην πόλη τους.

Ο τίτλος και ο μύθος που τις περιβάλλει είναι ελκυστικός. Εχει έρωτα, μάγια και ξόρκια, μαρμαρωμένους βασιλιάδες, θεούς και ήρωες της ελληνικής μυθολογίας. Εχει το πέρασμα από τον αρχαίο στον χριστιανικό κόσμο, την ίδια την ιστορία της Θεσσαλονίκης, τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της, τις περιπέτειες της διαχρονικής πόλης στο διάβα των αιώνων. Κανένα έργο τέχνης της ρωμαϊκής περιόδου δεν τροφοδότησε τη λαϊκή φαντασία όσο οι «Μαγεμένες», οι «Incantadas» στη σεφαραδίτικη διάλεκτο για τους Εβραίους, τα «Είδωλα» για τους χριστιανούς, οι «Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης». Και όσο οι ανάγλυφες μυθολογικές μορφές παραμένουν ξενιτεμένες στο Παρίσι, συνεχίζοντας τη μακρόχρονη διαδρομή μακριά από την πόλη τους, τόσο ο μύθος εξάπτει την περιέργεια, γεννά προσδοκίες και την επιθυμία για «επιστροφή».

Προσπάθειες για «επαναπατρισμό» είχαν γίνει στο παρελθόν σε επετείους της πόλης (2.300 χρόνια, δεκαετία ’80, Πολιτιστική Πρωτεύουσα, 1997). Ολες οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν λόγω κόστους. Το αίτημα επανήλθε πριν από ένα χρόνο ενόψει του εορτασμού των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Η «επιστροφή» των πρωτότυπων γλυπτών απορρίφθηκε και το Μουσείο του Λούβρου δέχθηκε να κατασκευάσει αντίγραφα και να τα παραχωρήσει μαζί με τις μήτρες των εκμαγείων (τις οποίες μπορεί να χρησιμοποιεί η Θεσσαλονίκη) έναντι περίπου 150.000 ευρώ. Οι δημοτικές εκλογές πάγωσαν το θέμα, αλλά ο νέος δήμαρχος κ. Γιάννης Μπουτάρης, ο οποίος δείχνει ιδιαίτερη ευαισθησία στην ανάδειξη της πολιτιστικής ταυτότητας της πόλης, είναι αποφασισμένος. Εξασφάλισε το κονδύλι και όπως φαίνεται οι Μαγεμένες θα βρίσκονται στην πόλη το 2012.

Οι τέσσερις πεσσοί με τις αμφίπλευρες οκτώ ανάγλυφες παραστάσεις, το επιστύλιο μήκους περίπου τριών μέτρων που τις στήριζε και τέσσερα κιονόκρανα της μαρμάρινης σύνθεσης, έπειτα από 164 χρόνια, βγαίνουν σε περίοπτη θέση στο Λούβρο. Αφορμή αποτελεί η μεγάλη έκθεση «Η Αρχαία Μακεδονία και το βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου» (εγκαινιάζεται τον ερχόμενο Oκτώβριο) όπου οι Μαγεμένες θα προσελκύσουν τα βλέμματα εκατομμυρίων επισκεπτών του γαλλικού μουσείου.

Χάρη στην έκθεση τα αγάλματα συντηρούνται για πρώτη φορά, ενώ παράλληλα αναμένεται η δημοσίευση εκτενούς μελέτης με νέα στοιχεία από τον καθηγητή Αρχαιολογίας πανεπιστημίου του Παρισιού κ. Μισέλ Σεβ. Η διαδικασία της αποκατάστασης του μνημειακού συνόλου ξεκίνησε το 2009. Τα μάρμαρα της Θεσσαλονίκης μπήκαν για πρώτη φορά στο μικροσκόπιο των αναλύσεων (αρχαιομετρική μελέτη) για να διαπιστωθεί αν κιονόκρανα και ανάγλυφες παραστάσεις προέρχονται από το ίδιο υλικό. Η γιγάντια επιχείρηση συντήρησης βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Το περασμένο καλοκαίρι, οι συντηρητές ολοκλήρωσαν τις Μαγεμένες, ενώ σε λίγες μέρες αρχίζουν τον καθαρισμό του επιστυλίου και των κιονόκρανων.

«Δέκα ημέρες μελετούσαν οι συντηρητές τη μέθοδο που θα ακολουθήσουν στη συντήρηση. Βασικό μέλημα ήταν η ασφάλεια του μαρμάρου. Οι παραστάσεις ήταν πολύ σκούρες, επικαλυμμένες από μια κρούστα. Πολλά σημεία, εκτεθειμένα στη βροχή ανά τους αιώνες, έφεραν μεγαλύτερη φθορά, ενώ εμφανή είναι τα σημάδια που άφησαν οι σφαίρες από πυροβολισμούς, πιθανόν στρατιωτών, τον 17ο–18ο αιώνα», περιγράφει στην «Κ» η διευθύντρια του τμήματος Ελληνικών και Pωμαϊκών Αρχαιοτήτων του Μουσείου του Λούβρου κ. Σοφί Ντεκά, που βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη για την προετοιμασία της μεγάλης έκθεσης.

Συντήρηση και νέες μελέτες

Η συντήρηση των γλυπτών, εξηγεί, πραγματοποιήθηκε επιτόπου στην αίθουσα όπου εκτίθενται τα τελευταία χρόνια. Η μεταφορά τους σε εργαστήρι λόγω βάρους ήταν δύσκολη, ωστόσο τα μάρμαρα της Θεσσαλονίκης θα μετακινηθούν για την έκθεση της Μακεδονίας. Το μνημειακό σύνολο θα στηθεί στην ενότητα των ρωμαϊκών χρόνων, ακολουθώντας ένα άγνωστο σχέδιο ακουαρέλας του Φοβέλ (τέλος 18ου αιώνα) που ανακάλυψαν πριν από έξι χρόνια οι ερευνητές του μουσείου σε μια μικρή έκθεση στη νότια Γαλλία. Ανήκει σε ιδιωτική συλλογή και βάσει αυτού μαζί με τις ζωγραφικές απεικονίσεις του Χαβιέ Ντοτιέ (1686) και του Τζέιμς Στιούαρτ (1754) οι Μαγεμένες θα ξαναβρούν τη θέση που είχαν στην κορινθιακή στοά της Θεσσαλονίκης. Μια πρώτη προσπάθεια αναπαράστασης του μαρμάρινου συνόλου των Μαγεμένων, όπως αποκαλύπτει η κ. Ντεκά, είχαν επιχειρήσει οι Γάλλοι το 1930. Το εγχείρημα όμως δεν ολοκληρώθηκε λόγω επικινδυνότητας.

Οι νέες μελέτες είναι έτοιμες. Η κ. Ντεκά ξεδιπλώνει στην «Κ» τα σχέδια για τις «ξακουστές», όπως τις αποκαλεί, που από το περασμένο καλοκαίρι, πεντακάθαρες, αποκαλύπτουν –παρά τις πληγές– τις λεπτομέρειές τους στη χρυσοποίκιλτη αίθουσα του γαλλικού μουσείου. «Πριν από τη συντήρηση δεν ήταν εύκολο να κατανοήσει κανείς τις μορφές των θεών και των ηρώων».

Στην αρχική τους μορφή αποτελούσε τμήμα κορινθιακής κιονοστοιχίας του 2ου–3ου αιώνα μ. Χ. στη νότια είσοδο της Αρχαίας Αγοράς (βόρεια της Εγνατίας Οδού) που συσχετίζεται με τις Αυτοκρατορικές Θέρμες. Δεν υπάρχει εικόνα για το πλήρες μέγεθος της στοάς, ωστόσο ο τόπος δεν χάνει την ιστορία του. Στη νοτιοανατολική γωνία της Αρχαίας Αγοράς έχει εντοπιστεί το ελληνιστικό Βαλανείο (λουτρό), ακολούθησε το ρωμαϊκό αυτοκρατορικό συγκρότημα (Θέρμες) τον 2ο–3ο αιώνα μ. Χ. – εκεί ήταν και παραμένουν έως σήμερα τα Λουτρά «Ο Παράδεισος». Επί οθωμανικής κατοχής οι Μαγεμένες βρίσκονταν στην αυλή του αρχοντικού του Εβραίου υφασματέμπορου Αλιάτσι Αρδίτη στην εβραϊκή γειτονιά του κέντρου, γοητεύοντας τους επισκέπτες της πόλης, πριν τις αγοράσει ο Γάλλος επιγραφολόγος Εμμανουήλ Μίλερ το 1864, για να βρεθούν ένα χρόνο αργότερα ανάμεσα σε άλλες αρχαιότητες, ελληνικές και ρωμαϊκές, στο Μουσείο του Λούβρου.

Παράνομος έρωτας και μαγεία

Την ιστορία τους αναμένεται να διηγηθούν και πάλι στη Θεσσαλονίκη. Ντυμένες με τον μύθο της λαϊκής αφήγησης που τις ακολουθεί από τον 17ο αιώνα: του παράνομου έρωτα και της μαγείας ανάμεσα στον Μέγα Αλέξανδρο και μιας βασίλισσας, η οποία, σύμφωνα με τη λαϊκή φαντασία, «κατοικούσε στο παλάτι που υπήρξαν κάποτε τα ερείπια της Αγοράς. Στην ιστορία αυτή καταλυτικό ρόλο έπαιξε ο δάσκαλος του Αλέξανδρου, Αριστοτέλης, που ως δαιμόνιος μάγος είχε αντιστρέψει τα μάγια του απατημένου συζύγου με αποτέλεσμα να μαρμαρώσουν η βασίλισσα και η συνοδεία της».