Ελεύθεροι πολιορκημένοι

 

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ, Eλευθεροτυπία,  

Εξι χρόνια φυλακή και είκοσι χρόνια απαγόρευση εξόδου από το Ιράν, την πατρίδα του, όπου δεν θα του επιτρέπεται να σκηνοθετεί ταινίες ή να γράφει σενάρια ή να επικοινωνεί με τα μέσα ενημέρωσης. Αυτή τη φορά η κυβέρνηση του Αχμαντινετζάντ φίμωσε χωρίς προσχήματα τον σκηνοθέτη Τζαφάρ Παναχί.

Ο νομπελίστας Λιου Σιαομπό, ο οποίος υποχρεώθηκε σε κατ' οίκον περιορισμό. Η επίσημη κατηγορία ήταν ότι συμμετείχε «σε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας και προπαγάνδιζε εναντίον της κυβέρνησης».

Ουσιαστικά ο Παναχί διώκεται επειδή ποτέ δεν έκρυψε την απέχθειά του για το θεοκρατικό καθεστώς. Και φυσικά συμμετείχε στις διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης μετά τις νοθευμένες εκλογές του περασμένου Ιουνίου.

Ζούμε σε μια εποχή που το βασικό δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου φαίνεται ότι δεν θεωρείται πια δεδομένο. Οχι μόνο σε έτσι κι αλλιώς ανελεύθερα καθεστώτα, αλλά και στις δυτικές δημοκρατίες, που τόσο επαίρονται για το ότι εξασφαλίζουν τα δικαιώματα των πολιτών. Οι ριζοσπαστικές ισλαμιστικές ομάδες αύξησαν δικαιολογημένα την ισχύ τους ιδιαίτερα μετά την εισβολή των δυτικών στρατευμάτων σε Ιράκ και Αφγανιστάν. Ενώ ένα κράτος όπως το Ιράν, το οποίο αυτοπροβάλλεται ως δημοκρατικό, μπορεί άνετα να φυλακίζει δημιουργούς σαν τον Παναχί.

Βέβαια η Δύση ήδη καταδίκασε τη φυλάκιση. Ο υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας Φρεντερίκ Μιτεράν εξέφρασε την αγανάκτησή του γι' αυτήν την καταδίκη που στρέφεται κατά της ελευθερίας της τέχνης. Αλλά έτσι κι αλλιώς οι δυτικές δημοκρατίες αυτό κάνουν συνήθως: απλά εκφράζουν την αγανάκτησή τους.

Ετσι το Νόμπελ Ειρήνης δόθηκε πρόσφατα στον διανοούμενο και ακτιβιστή υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Λιου Σιαομπό, καθηγητή πανεπιστημίου που υπερασπίστηκε την ξεχασμένη πια εξέγερση των φοιτητών στη Τιεν Αν Μεν, ο οποίος ήδη έχει τεθεί σε κατ' οίκον περιορισμό από την κυβέρνηση της Κίνας. Κάτι που μοιάζει όχι με τιμητική διάκριση αλλά με διπλωματική κίνηση, που αναγνωρίζει την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κίνα χωρίς όμως κάποια διάθεση παρέμβασης.

Ο εικαστικός και αρχιτέκτονας Αϊ Γουέι Γουέι ενσαρκώνει την αντίφαση της κινεζικής εξουσίας. Από τη μια έγινε δεκτός από την κυβέρνηση ως καλλιτεχνικός σύμβουλος για το σχεδιασμό του Εθνικού Σταδίου του Πεκίνου, που φιλοξένησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008. Από την άλλη εδάρη ανηλεώς από την αστυνομία, όταν θέλησε να καταθέσει σε μια δίκη για τον πραγματικό αριθμό των νεκρών μαθητών μετά το σεισμό στο Σιχουάν, την ίδια χρονιά. Τώρα βρίσκεται σε κατ' οίκον περιορισμό για υποτιθέμενες πολεοδομικές παραβάσεις στο στούντιό του. Και όταν θέλησε να το καταστρέψει, σε ένα πάρτι με εκατοντάδες καλεσμένους, δέχτηκε την επίσκεψη της αστυνομίας, που του απαγόρευσε να βγει από το σπίτι. Στο κάτω κάτω οι φυλακές της Κίνας είναι γεμάτες από αντιφρονούντες.

Ανάμεσα σε δύο εξουσίες

Τα κράτη που φυλακίζουν όσους τολμούν να σκεφτούν διαφορετικά δεν είναι τα μόνα που τρομοκρατούν τους καλλιτέχνες και τους διανοούμενους. Η Δύση βιώνει και μια εντελώς διαφορετική απειλή. Δέκα λεπτά πριν τις επιθέσεις της 11ης Δεκεμβρίου στη Στοκχόλμη, ένα απειλητικό μέιλ είχε σταλεί στην αστυνομία της πόλης. «Τώρα τα παιδιά και τα αδέρφια σας θα πεθάνουν με τον ίδιο τρόπο που πέθαναν τα δικά μας παιδιά και τα δικά μας αδέρφια. Οι πράξεις μας θα μιλούν από μόνες τους. Για όσο διάστημα αρνείστε να σταματήσετε τον πόλεμο ενάντια στο Ισλάμ, τον εξευτελισμό του Προφήτη και την βλακώδη υποστήριξή σας στο γουρούνι τον Λαρς Βικς».

Η σουηδική αστυνομία θορυβήθηκε από την υποτυπώδη προκήρυξη με την οποία μια δράκα ισλαμιστών αναλάμβανε την ευθύνη για τις επιθέσεις, όμως ο Λαρς Βικς, ο σουηδός καθηγητής Θεωρίας της Τέχνης δεν ταράχτηκε ιδιαίτερα. Εδώ και τρία χρόνια, από τότε που παρουσίασε τον προφήτη Μωάμεθ σαν σκύλο, σε μια έκθεση με τίτλο «Ο σκύλος στην τέχνη», ζει κάτω από αστυνομική προστασία. Οι πρεσβευτές 22 μουσουλμανικών χωρών -ανάμεσά τους του Ιράν και του Πακιστάν- διαμαρτυρήθηκαν επίσημα σε συνάντησή τους με τον σουηδό πρωθυπουργό. Ενώ η ομάδα «Ισλαμική Πολιτεία του Ιράκ» τον επικήρυξε με 100.000 δολάρια και πρόσθεσε και άλλα 50.000 για τον διευθυντή της εφημερίδας «Nerikes Allehanda» που δημοσίευσε ένα σκίτσο της έκθεσης.

Από τη άλλη, όμως, υπάρχουν περιπτώσεις όπως του Ρομπέρτο Σαβιάνο, του ιταλού συγγραφέα του «Γόμορρα», ο οποίος ζει στην Ιταλία «θαμμένος ζωντανός», όπως λέει ο ίδιος. Η Ιταλική Δημοκρατία υπερασπίζεται το δικαίωμά του να γράψει ένα βιβλίο για τις «οικογένειες» της Καμόρας στη Νάπολη, αδυνατεί όμως να εξαρθρώσει τη μαφία, οπότε απλά χορηγεί προστασία σε έναν άνθρωπο ουσιαστικά καταδικασμένο σε θάνατο, από μια πανίσχυρη εξουσία.

Στη λίστα θυμάτων

Κι αν ο Σαβιάνο έγινε γνωστός ως μελλοντικό θύμα, η αμερικανίδα σχεδιάστρια κόμικς Μόλι Νόρις από το Σιάτλ παραμένει σχετικά άγνωστη. Και θα παραμείνει για αρκετό καιρό, αφού κατέφυγε στο πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων του FBI. Με άλλα λόγια, άλλαξε το όνομά της, εξασφάλισε νέα ταυτότητα και νέο τόπο κατοικίας, ελπίζοντας ότι οι ισλαμιστές θα την ξεχάσουν. Το έγκλημά της ήταν ότι θέλησε να διαμαρτυρηθεί για την υπόγεια λογοκρισία που επιβλήθηκε σε δημοφιλείς εκπομπές όπως το «South Park», που έκαναν ένα αιχμηρό σχόλιο για τον Μωάμεθ. Ετσι αντεπιτέθηκε διοργανώνοντας μια εκστρατεία την άνοιξη του 2010 στο Ιντερνετ με τίτλο «Everybody Draw Mohammed Day». Και καλούσε κάθε δημιουργό να ανεβάσει ένα σκίτσο του Μωάμεθ στο σάιτ ως διαμαρτυρία υπέρ της ελευθερίας του λόγου. Φονταμεταλιστές ισλαμιστές δήλωσαν ότι βρίσκεται στη λίστα των επόμενων θυμάτων τους.

Ο πιο γνωστός κυνηγημένος από τους ισλαμιστές είναι ο Αχμεν Σαλμάν Ρουσντί, που με τους «Σατανικούς Στίχους» προκάλεσε το 1988 την οργή των φανατικών μουσουλμάνων. Τότε το βιβλίο απαγορεύτηκε σε αρκετές μουσουλμανικές χώρες, έγινε η αιτία για διαδηλώσεις των μουσουλμάνων σε ευρωπαϊκές μητροπόλεις και, τέλος ο Αγιατολάχ Χομεϊνί εξέδωσε φετβά, με τον οποίο καλούσε κάθε πιστό να σκοτώσει τον Ρουσντί επειδή προσέβαλε τον προφήτη. Ο συγγραφέας τέθηκε κάτω από την προστασία της βρετανικής αστυνομίας, και έτσι παραμένει μέχρι σήμερα. Ομως άλλοι που εμπλέκονταν έμμεσα με το βιβλίο δεν είχαν την ίδια τύχη.

Ο μεταφραστής του στα ιαπωνικά μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου, ο ιταλός μεταφραστής του τραυματίστηκε και αυτός από επίθεση με μαχαίρι και ο Αζίζ Νεσίν, ο γνωστός συγγραφέας που είχε μεταφράσει στα τουρκικά το μυθιστόρημα, κινδύνευσε από την πυρκαγιά που έβαλε το μαινόμενο πλήθος των ισλαμιστών σε ένα ξενοδοχείο όπου είχαν καταλύσει οι καλεσμένοι για ένα συνέδριο των Αλεβιτών στη Σεβάστεια. Εκεί βρήκαν το θάνατο παγιδευμένοι από τις φλόγες 37 άνθρωποι.

Αλλά ο Ρουσντί δεν ήταν ο πρώτος στόχος των ισλαμιστών πριν το 2001, όταν η Δύση ανακάλυψε έκπληκτη την αμφιλεγόμενη «σύγκρουση των πολιτισμών». Οι μουσικοί του ράι στη Αλγερία είχαν δεχτεί επιθέσεις από τα μέσα της δεκαετίας του '80, γιατί αυτή η μουσική - μείγμα αλγερινής παράδοσης και δυτικής ποπ- ξεσήκωνε τους φοιτητές. Τότε οι ισλαμιστές υποστήριζαν ότι οι άγριες διαδηλώσεις της νεολαίας το '88 που στοίχισαν τη ζωή σε πεντακόσια άτομα είχαν υποκινηθεί από τους «διεφθαρμένους» καλλιτέχνες που υποστήριζαν το στρατό και τον προσανατολισμό της Αλγερίας προς τη Δύση. Ο πιο δημοφιλής ερμηνευτής, ο Σεμπ Χασνί, δολοφονήθηκε το '94 από ομάδα ισλαμιστών. Επισήμως η θανατική ποινή τού επιβλήθηκε επειδή είχε φιλήσει στο μάγουλο τις θαυμάστριές του σε μια τηλεοπτική εμφάνιση. Τώρα πια οι περισσότεροι τραγουδιστές, όπως ο Σεμπ Μαμί και ο Σεμπ Χαλέντ έχουν καταφύγει μετά από απειλές για τη ζωή τους, στη Γαλλία.

Και αν οι αλγερινοί μουσικοί δολοφονούνται, το ίδιο συμβαίνει και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, στο Βόρειο Μεξικό. Εκεί η μαφία των βαρόνων των ναρκωτικών, για την οποία ο συγγραφέας Πάκο Ιγκνάσιο Τάιμπο ΙΙ υποστηρίζει ότι χρηματοδοτεί τους πολιτικούς και τα μισά μέλη της είναι αστυνομικοί, σκοτώνει και αυτή μουσικούς. Θύματά της μέχρι τώρα μουσικοί όπως ο Σέρτζιο Γκομές, ηγέτης των Κ-Paz de la Sierra, που δολοφονήθηκε τρία χρόνια πριν από τη μαφία επειδή θέλησε να δώσει συναυλία στη Μορέλια παρά την αντίθετη γνώμη των βαρόνων των ναρκωτικών. Υπάρχει μια ολόκληρη μουσική σκηνή στο Βόρειο Μεξικό όπου οι μουσικοί παίζουν ναρκωκορίδας, όπως τις ονομάζουν. Με άλλα λόγια παραδοσιακές μπαλάντες όπου οι στίχοι πλέκουν το εγκώμιο των μεγαλεμπόρων ναρκωτικών και διηγούνται τα κατορθώματά τους. Ενας λάθος στίχος μπορεί να γίνει αιτία για ένα συμβόλαιο θανάτου, όπως η πρόσφατη εντυπωσιακή δολοφονία ενός άλλου τραγουδιστή, του Σέρτζιο Βέγκα τον Ιούνιο. Οι εκτελεστές γάζωσαν το αμάξι του με 30 σφαίρες σε μια επίδειξη ισχύος.

Οσο υποκριτική υπήρξε η στρατιωτική επέμβαση της Δύσης στο Ιράκ για την αποκατάσταση της δημοκρατίας και της ελευθερίας, άλλο τόσο υποκριτική είναι και η στάση της στην ελευθερία του λόγου. Ανέχεται φυσικά το δικαίωμα έκφρασης στην τέχνη, αλλά όταν ο καλλιτέχνης κινδυνεύει από φονταμενταλιστές ή από οργανωμένο έγκλημα, του προσφέρει μόνο αστυνομική φρουρά. Ο αιρετικός που τολμάει να πει τη γνώμη του μετατρέπεται σε φυλακισμένο στο ίδιο του το σπίτι. Ενώ οι αιρετικοί της άλλης πλευράς, όπως ο Παναχί και ο Σιαομπό, μπορούν να αρκεστούν στο γεγονός ότι η Δύση καταδικάζει τις ενέργειες των ανελεύθερων καθεστώτων. *