Στην κόψη του ξυραφιού

Της Ελίζας Παπαδάκη, Αυγή, 26.12.10

Καθημερινά οι εξελίξεις στις αγορές προϊδεάζουν για άλλη μια χρονιά κρίσης της Ευρωζώνης το 2011. Ο μόνιμος Μηχανισμός που αποφάσισαν να θεσπίσουν στην τελευταία φετινή τους σύνοδο οι Ευρωπαίοι ηγέτες έως ένα βαθμό καθησυχάζει ότι κάποιας μορφής αλληλεγγύη θα λειτουργεί απέναντι σε χώρες που φθάνουν σε αδυναμία να δανειστούν από τις αγορές για να καλύψουν δημόσια ελλείμματα. Δεν αρκεί όμως για να αρθούν οι εντεινόμενες ανισορροπίες και να μπει η Ευρώπη σε πορεία συνοχής και ανάπτυξης. Την άποψη ότι υφίσταται «κρίση του ευρώ» αποκρούει κατηγορηματικά ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ, εφόσον το ευρώ παραμένει απόλυτα αξιόπιστο νόμισμα. Γι’ αυτό και θεωρεί «εξωφρενική» την υπόθεση, που προβάλλουν πάλι διάφοροι αναλυτές, κάποιες χώρες να εγκαταλείψουν το ευρώ.

Όπως εξηγούσε σε ραδιοφωνική του συνέντευξη τη Δευτέρα (στο Europe 1), η κρίση που αντιμετωπίζουμε αφορά στη «χρηματοοικονομική σταθερότητα» και απαιτεί από τις κυβερνήσεις συνεργασία για μια πολύ καλύτερη διακυβέρνηση και για ένα Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας ικανό να αναλάβει πλήρως τις ευθύνες του.

Οι διατυπώσεις του κ. Τρισέ συνιστούσαν έμμεση κριτική στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 16-17 Δεκεμβρίου, ιδίως ως προς τον προσωρινό μηχανισμό (το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοικονομικής Σταθερότητας, ΕΤΧΠ), τα 750 δισ. ευρώ του οποίου έχει αμφισβητηθεί ότι επαρκούν αν η αδυναμία δανεισμού, της Ελλάδας τον Μάιο, της Ιρλανδίας πρόσφατα, εξαπλωθεί (μετά την Πορτογαλία, που φέρεται ως το επόμενο υποψήφιο θύμα) και σε άλλες χώρες.

Από αρκετές εβδομάδες μέλη του διοικητικού συμβουλίου της ΕΚΤ έλεγαν ότι χρειάζεται να διπλασιαστούν οι πόροι του ΕΤΧΠ -ήταν το συντηρητικότερο από τα μέτρα που είχαν προταθεί για να αντιμετωπισθεί άμεσα η χρηματοοικονομική επιδείνωση στην Ευρωζώνη. Μολονότι όμως συνεχιζόταν ραγδαία η άνοδος των επιτοκίων δανεισμού για τις χώρες της λεγόμενης «περιφέρειας», η γερμανική κυβέρνηση δεν ήθελε να συζητηθεί ούτε αυτό, ούτε η αγορά κρατικών ομολόγων από τον ΕΤΧΠ -που απολαμβάνει βαθμό πιστοληπτικής ικανότητας ΑΑΑ και θα μπορούσε, άρα, να δανείσει τις δοκιμαζόμενες χώρες πολύ φθηνότερα από τις αγορές-  ούτε, πολύ περισσότερο, η πρόταση Γιούνκερ - Τρεμόντι για την έκδοση ευρωομολόγων.

Μία και μόνη απάντηση στην εντεινόμενη κρίση έδωσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, και αυτή παραπέμπει στο 2013! Τότε, που τον Ιούνιο θα λήγει η ζωή του ΕΤΧΠ, το οποίο είχε θεσπιστεί για τρία χρόνια, θα δημιουργηθεί ένας διάδοχος μόνιμος Μηχανισμός: αυτός «θα ενεργοποιείται», σύμφωνα με την παράγραφο που αποφάσισαν οι 27 να προστεθεί στο άρθρο 136 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης,  «εφόσον είναι απαραίτητο για να διαφυλαχθεί η σταθερότητα της Ευρωζώνης ως συνόλου». Και προστίθεται: «Η χορήγηση αιτούμενης τυχόν χρηματοοικονομικής βοήθειας υπό τον Μηχανισμό θα υπόκειται σε αυστηρούς όρους».

Ο νέος Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ΕΜΣ) θα λειτουργεί κατά το πρότυπο του ΕΤΧΠ, όπως διευκρινίσθηκε: σε σύνδεση με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και με τη βοήθεια που θα χορηγείται σε κράτος μέλος να βασίζεται σε αυστηρό πρόγραμμα οικονομικής και δημοσιονομικής προσαρμογής, καθώς και σε αυστηρή επίσης ανάλυση της διατηρησιμότητας του χρέους του εν λόγω κράτους. Η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα θα εξετάζεται κατά περίπτωση, αναφέρεται στη δήλωση του Eurogroup, πράγμα που θεωρήθηκε αποτυχία της καγκελαρίου Άγγελα Μέρκελ από μερίδα του γερμανικού Τύπου μετά την τόση επιμονή της στο ζήτημα αυτό. Σ' εμάς η διατύπωση δίνει μιαν ανάσα, καθώς δεν προδικάζει για το 2013 την «ελεγχόμενη χρεωκοπία» που πολλοί φοβούνταν. Αναδιάρθρωση του χρέους μιας χώρας με εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα μπορεί να αποφασιστεί μόνον στην «απροσδόκητη» περίπτωση που θα εκτιμηθεί, με βάση την ανάλυση της διατηρησιμότητας του χρέους της, ότι μια χώρα αδυνατεί να αντεπεξέλθει. Τέτοια απόφαση πάντως δεν μπορεί να ληφθεί πριν από τα μέσα του 2013, τονίζεται στη δήλωση.

Καθώς το πλαίσιο για τον ΕΜΣ που θα πρωτολειτουργήσει τον Ιούνιο του 2013 δεν απαντά διόλου στα άμεσα τωρινά προβλήματα, την τρέχουσα εβδομάδα η κατάσταση εξακολουθούσε να χειροτερεύει, με τη συνδρομή των οίκων αξιολόγησης: η Moody's ανακοίνωσε ότι ενδέχεται να προχωρήσει σε νέα υποβάθμιση της Πορτογαλίας, ενώ ομοίως έπραξε η Fitch για την Ελλάδα. Είχε προηγηθεί, υπενθυμίζεται, ανάλογη ανακοίνωση της Moody's για την Ισπανία. Πληροφορίες ότι την Πορτογαλία, και την Ευρωζώνη ευρύτερα, θα στηρίξει η Κίνα αγοράζοντας πορτογαλικά ομόλογα (4-5 δισ. ευρώ έγραφε οικονομική εφημερίδα της Λισσαβώνας) έσπρωξαν προς τα πάνω την ισοτιμία του ευρώ την Τετάρτη, χωρίς να αρκούν, βέβαια, για μια εξομάλυνση με διάρκεια.

Μέσα στην αναστάτωση τα spreads των ελληνικών ομολόγων υπερέβησαν ξανά τις 900 μονάδες βάσης. Αποτυπώνουν υπέρογκα, αλλά θεωρητικά επιτόκια, εφόσον από τον περασμένο Μάιο οι αγορές παραμένουν ουσιαστικά κλειστές για τη χώρα μας και οι ανάγκες δανεισμού του Δημοσίου καλύπτονται από τις χώρες της Ευρωζώνης και το ΔΝΤ βάσει του Μνημονίου. Ενδεχόμενη υποβάθμιση όμως των ελληνικών ομολόγων στην κατηγορία «σκουπίδια», όπου τα έχουν κατατάξει ήδη οι δύο άλλοι οίκοι, και από τη Fitch, θα χειροτερεύσει τους όρους χρηματοδότησης των ελληνικών τραπεζών από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τη μόνη πηγή άντλησης κεφαλαίων που έχει απομείνει στην οικονομία εκτός Δημοσίου. Διότι η ΕΚΤ ίσως εξακολουθήσει να τα δέχεται ως ενέχυρο (για κάποιο διάστημα που δεν έχει προσδιοριστεί -οι «ιέρακες» μεταξύ των μελών της πιέζουν πάντως να τελειώνει), θα επιβάλλει όμως ολοένα μεγαλύτερες περικοπές (τα λεγόμενα «κουρέματα») στη ρευστότητα που θα χορηγεί. Μην ξεχνάμε τις ανησυχίες, στη Γερμανία ιδίως, ότι αποδεχόμενη τέτοιους τίτλους η ΕΚΤ τείνει να μεταβληθεί σε “bad bank”.

Η καθυστέρηση στη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της πιστωτικής κρίσης που έπληξε τις ασθενέστερες -διαρθρωτικά, όπως η Ελλάδα, ή περισσότερο συγκυριακά, σαν την Ιρλανδία- οικονομίες της Ευρωζώνης αυξάνει το κόστος για τις ίδιες τις χώρες που διστάζουν να συμβάλουν, με πρώτη τη Γερμανία, παρατηρούν ολοένα περισσότεροι αναλυτές. Από την άλλη πλευρά η εμμονή σε κόστος «τιμωρίας» για τις πληττόμενες χώρες με τα υπέρογκα επιτόκια που καλούνται να καταβάλλουν, στο όνομα της «πειθάρχησής τους από τις αγορές», όπως επέμενε προχθές ακόμα τραπεζίτης από τις στήλες της Handelsblatt, ενισχύει τον κίνδυνο οι χώρες αυτές να μην τα καταφέρουν. Την ώρα που στα δύο τρίτα της Ευρώπης η οικονομική ανάκαμψη έχει πάρει μπρος περισσότερο ή λιγότερο δυναμικά, εξαιρετικά νέα για τη Γερμανία μετέδιδε προχθες το Ινστιτούτο IFO, η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Ισπανία και η Πορτογαλία κινούνται μεταξύ ύφεσης και στασιμότητας. Με όλες τις δημοσιονομικές περικοπές αυτό κάνει την έξοδο από την υπερχρέωση πολύ πιο δύσκολη.