Το έλλειμμα διοίκησης στο ελληνικό πανεπιστήμιο

 Του Θέμη Λαζαρίδη, aixmi.gr

Ως κεντρικό στοιχείο της επικείμενης μεταρρύθμισης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης προτείνεται η θέσπιση Συμβουλίων Διοίκησης και η αλλαγή του τρόπου εκλογής πρύτανη. Είναι εύλογο να διερωτάται η κοινή γνώμη αν το υπάρχον μοντέλο διοίκησης έχει προβλήματα, ποιά είναι αυτά και ποιές οι γενεσιουργές τους αιτίες. Τα τελευταία χρόνια ο δημόσιος λόγος -σκόπιμα δεν λέω διάλογος- για το θέμα αυτό, έχει επικεντρωθεί στο ζήτημα της φοιτητικής συμμετοχής. Πράγματι, το ποσοστό της φοιτητικής συμμετοχής στις εκλογές διοικητικών οργάνων (40%) είναι με μεγάλη διαφορά το υψηλότερο στον κόσμο. Το 2007 θεσπίστηκε η καθολική ψηφοφορία για να βγάλει από τη μέση τους «μεσάζοντες», δηλαδή τους φοιτητοπατέρες που συχνά συναλλάσσονταν με τους υποψηφίους. Έκτοτε το συνεχές αίτημα των πανεπιστημιακών ήταν η στάθμιση της φοιτητικής ψήφου ανάλογα με το βαθμό συμμετοχής των φοιτητών. Απόλυτα λογικό αίτημα και το υποστήριξα.

Αν όμως εξετάσει κανείς προσεκτικά τα αποτελέσματα των περσινών πρυτανικών εκλογών θα δει ότι η στάθμιση της φοιτητικής ψήφου δεν θα άλλαζε το αποτέλεσμα σχεδόν σε κανένα πανεπιστήμιο (με εξαίρεση το Πολυτεχνείο Κρήτης). Τί νόημα έχει επομένως η εμμονή σε αυτήν;

Κατά τη γνώμη μου το σημερινό μοντέλο διοίκησης παρουσιάζει πολύ βαθύτερα προβλήματα. Θα προσπαθήσω να τα απαριθμήσω.

α) Τις περισσότερες φορές οι πρυτάνεις συμπεριφέρονται ως υπερασπιστές των στενών ατομικών συμφερόντων των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας που τους εξέλεξε και όχι του πανεπιστημίου. Για παράδειγμα, γνωρίζω αρκετές περιπτώσεις πρυτάνεων που συγκάλυψαν παραβιάσεις της ακαδημαϊκής δεοντολογίας μελών ΔΕΠ αρνούμενοι να κινήσουν τις απαραίτητες πειθαρχικές διαδικασίες. Δεν ελέγχονται από κανέναν για ακαδημαϊκά ζητήματα και δεν λογοδοτούν σε κανέναν.

β) Πολλές φορές οι ίδιοι οι πρυτάνεις δεν τηρούν τους νόμους της Πολιτείας. Τα μισά πανεπιστήμια δεν έχουν εσωτερικό κανονισμό, αν και επιβάλλεται από το νόμο. Πέντε χρόνια μετά την ψήφιση του σχετικού νόμου μόλις τα μισά τμήματα έχουν ολοκληρώσει την εσωτερική τους αξιολόγηση. Και αυτό το λίγο έγινε εξαιτίας πιέσεων από την Πολιτεία και την Ευρωπαϊκή Ένωση, όχι από τις διοικήσεις των πανεπιστημίων. Υπάρχει πρύτανης που αρνήθηκε να εφαρμόσει δικαστικές αποφάσεις. Πέρα από την πολύκροτη ποινική υπόθεση στο Πάντειο, δεν γνωρίζω άλλη περίπτωση πρύτανη που να έχει τιμωρηθεί για μη εφαρμογή του νόμου. (Βέβαια ούτε υπουργό γνωρίζω που να έχει τιμωρηθεί για τον ίδιο λόγο, αλλά αυτό είναι μια άλλη πονεμένη ιστορία).

γ) Αρκετές φορές οι πρυτάνεις δεν ανέλαβαν τις ευθύνες που ο νόμος αναθέτει σε αυτούς σε ζητήματα ασύλου. Εδώ θα τους υπερασπιστώ λιγάκι: Το πρόβλημα τάξης στα πανεπιστήμια δεν μπορεί να λυθεί μόνο με πρωτοβουλίες της διοίκησης. Χρειάζεται και η βοήθεια της πολιτείας (κατάργηση του ασύλου και θέσπιση πανεπιστημιακής αστυνομίας). Εκεί που έχουν ευθύνη οι πρυτανικές αρχές είναι στο ότι δεν μιλούν ξεκάθαρα για το θέμα.

δ) Στις διοικήσεις των πανεπιστημίων βλέπει κανείς μια γενικότερη ανεπάρκεια οράματος και πρωτοβουλίας. Σπάνια πρυτανικές αρχές θέτουν στόχους και κάνουν απολογισμό στο τέλος της θητείας τους. Είναι αλήθεια ότι το θεσμικό πλαίσιο θέτει περιορισμούς, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί τη μεγάλη έλλειψη πρωτοβουλίας. Οι περισσότεροι πρυτάνεις αφήνονται στην αδράνεια, αποφεύγοντας να θίξουν τα κακώς κείμενα του ιδρύματός τους. Ακόμα και η εξωτερική εικόνα των ιδρυμάτων (αφίσες παντού, τραπεζάκια, γκραφίτι) έχει αφεθεί στην τύχη της.

ε) Πολλοί πρυτάνεις έχουν φτωχό επιστημονικό βιογραφικό. Η πανεπιστημιακή κοινότητα δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται να εκλέξει τον καλύτερο, αλλά τον «βολικότερο». Μερικές φορές εγείρονται και ερωτήματα για το ακαδημαϊκό ήθος των εκλεγμένων πανεπιστημιακών διοικήσεων (το ίδιο φυσικά μπορεί να ειπωθεί και για κάποια μέλη Διοικουσών Επιτροπών που διορίζονται από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας).

Η γενεσιουργός αιτία αυτών των προβλημάτων είναι προφανής. Η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων ψηφίζουν με βάση τα συμφέροντά τους, και κυρίως τα βραχυπρόθεσμα. Ο μέσος φοιτητής θα επιλέξει διοικήσεις που δεν θα αυξήσουν τις απαιτήσεις των σπουδών. Ο μέσος διδάσκων θα επιλέξει τον πρύτανη που δεν θα του κάνει τη ζωή δύσκολη, ιδίως όταν δεν έχει μεγάλες επιστημονικές φιλοδοξίες. Ο πρύτανης εκλέγεται από την πανεπιστημιακή κοινότητα, άρα λογοδοτεί σε αυτήν. Ακόμα και αν του στερηθεί το δικαίωμα να θέσει υποψηφιότητα για δεύτερη θητεία, δεν έχει κίνητρο να εναντιωθεί στα συμφέροντα των συναδέλφων του.

Μια αναδρομή στα συστήματα διοίκησης πανεπιστημίων προηγμένων χωρών δείχνει ότι το ελληνικό μοντέλο είναι σχεδόν μοναδικό στον κόσμο. Με αυτούς τους προβληματισμούς φάνηκε αρχικά να συμφωνεί η σημερινή ηγεσία του υπουργείου Παιδείας. «Εχουμε ανάγκη από πρυτάνεις-ηγέτες, από κορυφαίους ακαδημαϊκούς δασκάλους που δεν προσκυνούν καμία κυβέρνηση και δεν συναλλάσσονται τόσο με πλειοψηφίες όσο και με μειοψηφίες», είπε κάποτε η κα Διαμαντοπούλου. Εξοχη δήλωση! «Το γεγονός ότι οι διοικήσεις έχουν εκλεγεί με τρόπο απόλυτα εσωστρεφή- ουσιαστικά οι άνθρωποι που εκλέγουν τους Πρυτάνεις είναι η ίδια η πανεπιστημιακή κοινότητα -είναι απόλυτα φυσιολογικό, οι Πρυτάνεις να ενδιαφέρονται περισσότερο για το πώς δεν θα δυσαρεστήσουν την εκλογική τους βάση, να το πω έτσι, από το να κοιτάζουν το τι είναι καλό για την ελληνική κοινωνία», δήλωσε ο υφυπουργός κ. Πανάρετος. Συμφωνώ απόλυτα!

Oι πρόσφατες όμως δηλώσεις της υπουργού Παιδείας για το θέμα αυτό ήταν άκρα απογοητευτικές. Οχι μόνο η πλειοψηφία των μελών των Συμβουλίων θα είναι εκλεγμένα μέλη ΔΕΠ του πανεπιστημίου, αλλά και τα εξωτερικά μέλη θα επιλέγονται από τα εσωτερικά. Ακόμα κι αν τα εξωτερικά μέλη δεν επιλέγονται ώστε να είναι φίλα προσκείμενα, πάλι δεν θα έχουν τη δύναμη να πάρουν μια απόφαση. Εχει νόημα ο διεθνής διαγωνισμός για πρύτανη όταν όλοι οι εκλέκτορες είναι εκλεγμένοι από τους πανεπιστημιακούς; Αντικαθίσταται έτσι η άμεση ψηφοφορία με μια έμμεση, μέσω αντιπροσώπων. Ενα τέτοιο Συμβούλιο αποτελεί κακέκτυπο της διεθνούς πρακτικής. Φοβάμαι ότι οδεύουμε προς ακόμα μια χαμένη ευκαιρία για την αναβάθμιση των πανεπιστημίων.

ΥΓ. Στην πρόσφατη σύνοδό τους οι πρυτάνεις ομόφωνα απέρριψαν και αυτές ακόμα τις χλιαρές προτάσεις της κυβέρνησης ζητώντας «πλήρη αυτοδιοίκηση» και «απρόσκοπτη κρατική χρηματοδότηση» και αντιδρώντας στις θεμιτές προσπάθειες ελέγχου εκ μέρους της Πολιτείας. Θλιβερό θέαμα. Με αυτές τις διοικήσεις δεν μπορεί να υπάρξει καμία πρόοδος στο ελληνικό πανεπιστήμιο…