Πιο δύσκολο το 2011 για την Ευρωζώνη

Της Ελίζας Παπαδάκη, Αυγή, 31.12.10

Αβέβαιες διαγράφονται οι προοπτικές της Ευρωζώνης τον νέο χρόνο που έρχεται. Όχι πως διακρίνονται κίνδυνοι η νομισματική ένωση να διαλυθεί. Αυτό ούτε οι πιο ορκισμένοι εχθροί του ευρώ δεν το προβλέπουν. Αλλά η πιστωτική κρίση που έχει πλήξει τις ασθενέστερες οικονομίες μπορεί να οξυνθεί και να επεκταθεί, όσο οι ευρωπαϊκές πολιτικές παραμένουν συντηρητικές, διστακτικές και ανεπαρκείς. Παραδόξως οι ΗΠΑ, ενώ γέννησαν τη μεγάλη κρίση το 2008 και διατηρούν πάντα τα μεγαλύτερα ελλείμματα και χρέη, δείχνουν σημάδια πιο δυναμικής ανάκαμψης.

Πρόκειται για ασαφείς ακόμη ενδείξεις, που δεν θα έπρεπε όμως να αγνοηθούν: Μετά την προς τα πάνω αναθεώρηση των μεγεθών του τρίτου τριμήνου του 2010 στις ΗΠΑ, οικονομολόγοι αρχίζουν να διατυπώνουν όλο και πιο συχνά υποθέσεις ότι η μεγέθυνση θα μπορούσε να κινηθεί πάνω από 4% το 2011 (γίνεται λόγος ακόμα και για 7%!), εφόσον ξεφοβηθούν οι καταναλωτές (όσοι έχουν εισοδήματα, εννοείται) και αρχίσουν πάλι να αγοράζουν.

Διότι, ενώ οι ιδιωτικές επενδύσεις αυξήθηκαν κατά 24% και οι εξαγωγές κατά 13%, το ΑΕΠ αυξήθηκε μόνο κατά 3,2%, επειδή η κατανάλωση, που αποτελεί το 70%, αυξήθηκε κατά 1,8% μόλις, καθώς το μεγαλύτερο μέρος από την όποια αύξηση πετυχαίνουν στα εισοδήματά τους τα νοικοκυριά το διαθέτουν για να μειώσουν τα χρέη τους. Οι αναλυτές διερωτώνται λοιπόν αν τα νοικοκυριά θα αλλάξουν συμπεριφορά τον νέο χρόνο, καθώς έχουν επαναφέρει το χρέος τους στο 90% του ΑΕΠ, στα προ κρίσης επίπεδα του 2005.

Την ίδια ώρα διαπιστώνεται ότι το κόστος δανεισμού για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που εκδίδουν ομόλογα για πρώτη φορά ξεπερνά εκείνο των αμερικανικών, σύμφωνα με δείκτες που καταρτίζει η Bank of America Merril Lynch. Συγκεκριμένα το πριμ πάνω από τα επιτόκια των κρατικών ομολόγων είχε φτάσει τον Δεκέμβριο 1,89% για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις έναντι 1,69% που καταβάλλουν οι αμερικανικές, ενώ ιστορικά η σχέση ήταν αντίστροφη οι αμερικανικές, λόγω διαφορετικής δομής του χρέους τους, πάντοτε πλήρωναν ακριβότερα. (Εφόσον παραδοσιακά η μεγαλύτερη φερεγγυότητα αναγνωρίζεται στο κράτος, ο ιδιωτικός τομέας δανείζεται ακριβότερα λόγω αυξημένου κινδύνου).

Τα στοιχεία ερμήνευαν προχθές οι Financial Times ως ένδειξη ότι «οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις άρχισαν να πληρώνουν το τίμημα για την κρίση δημοσίου χρέους που έχει πλήξει την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Ισπανία», παραθέτοντας ανάλογα σχόλια στελέχους της αμερικανικής τράπεζας.

Εντονότερη διαφορά παρατηρείται στα περιβόητα CDS, τα ανταλλασσόμενα ασφάλιστρα κινδύνου για το ενδεχόμενο χρεωκοπίας (που δεν αφορούν στο Δημόσιο μόνο και παρακολουθούμε ένα χρόνο τώρα, αλλά και στις επιχειρήσεις): τους τελευταίους μήνες στις ΗΠΑ υποχώρησαν 20%, ενώ στην Ευρώπη έμειναν αμετακίνητα στα ίδια επίπεδα. Η διαφορά συνεπάγεται δυσχερέστερη χρηματοδότηση για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, που υπονομεύει την ανάκαμψη.

Οι δείκτες αναφέρονται άλλωστε στην Ευρωζώνη συνολικά. Χειρότερη είναι η κατάσταση στην περιφέρεια, όπου τράπεζες και επιχειρήσεις μπορεί να έχουν αποκλειστεί εντελώς από την (διεθνή) αγορά - γράφουν οι Financial Times, εμείς δε το γνωρίζουμε εδώ από πρώτο χέρι. Το δημοσίευμα αναφέρεται στην ENEL, την ιταλική ΔΕΗ, η οποία υπερδανείστηκε προ τριετίας για να αγοράσει την ισπανική Endesa και αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες τώρα, και πιθανή υποβάθμιση της πιστοληπτικής της ικανότητας.

Μια αύξηση 0,2% μόλις στον τραπεζικό δανεισμό προς τις επιχειρήσεις της Ευρωζώνης τον Νοέμβριο έναντι του Οκτωβρίου προκύπτει εξάλλου από στοιχεία που ανακοίνωσε προχθές η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ενώ σε ετήσια βάση ο ρυθμός παραμένει ελάχιστα αρνητικός: -0,1%. Αλλά και εδώ τα στοιχεία για το σύνολο της Ευρωζώνης δεν δείχνουν τις διογκούμενες εσωτερικές διαφορές: τη συνεχιζόμενη πτωτική πορεία της χρηματοδότησης σε κάποιες περιοχές, ενώ τη μεγαλύτερη αύξηση έχει προφανώς η Γερμανία, όπου παρουσιάζεται και η πιο δυναμική ανάκαμψη. Και εκεί όμως υπάρχει μια σειρά επιχειρήσεων που αδυνατούν να εξασφαλίσουν δάνεια, ή μόνο με πολύ επαχθείς όρους, σημειώνουν Γερμανοί αναλυτές.

Ανησυχίες για το ενδεχόμενο η πιστωτική κρίση στην Ευρωζώνη να οξυνθεί το 2011, αν δυσκολέψουν π.χ. τα προβλήματα των τραπεζών στην Ισπανία ή αν η πολιτική αστάθεια στην Ιταλία τρομάξει τις αγορές, εξέφραζαν άλλωστε Γερμανοί οικονομολόγοι, επιστήμονες / ερευνητές και τραπεζικά / επιχειρηματικά στελέχη σε μεγάλη έρευνα που δημοσίευσε προχθές η Handelsblatt. Όλοι από τη σκοπιά ότι το ευρώ συμφέρει απολύτως τη χώρα τους υποδείκνυαν στην κυβέρνηση Μέρκελ να ηγηθεί στη στήριξή του. (Ακραίοι που να θέλουν να μας πετάξουν έξω δεν συμμετείχαν στην έρευνα). Αλλά, σύμφωνα με τη λογική που επικρατεί εκεί, προπάντων επέμεναν σε μεγαλύτερη αυστηρότητα στο νέο Σύμφωνο Σταθερότητας, από όσο συνομολόγησαν τον Οκτώβριο οι 27. Μόνο στην περίπτωση που θα διακυβευόταν η επιβίωση της Ευρωζώνης έβλεπε κάποιος εξ αυτών (ο επικεφαλής οικονομολόγος της Kommerzbank Γιεργκ Κρέμερ) ότι μπορεί να κερδίσει σε απήχηση η πρόταση των ευρωομολόγων.

Υπέρ των ευρωομολόγων ρητά, ώστε να στηριχθεί η χώρα μας, τάχθηκε πάντως σε ραδιοφωνική συνέντευξη ο καθηγητής Πέτερ Μπόφινγκερ, ένας από τους πέντε «σοφούς» του ανωτάτου συμβουλίου οικονομικών εμπειρογνωμόνων της γερμανικής κυβέρνησης (το μέλος που υπέδειξαν τα συνδικάτα, υπενθυμίζεται), όπως μεταδόθηκε ευρύτατα από τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης. Αλλά η άποψη παραμένει πολύ μειοψηφική στη Γερμανία.

Την άποψη, στην οποία εμμένουν ακόμα οικονομολόγοι της Γερμανίας, όπως και άλλων βορείων χωρών, ότι απαιτείται ένα αυστηρότερο Σύμφωνο Σταθερότητας, με αυτοματισμό στην επιβολή κυρώσεων για τις χώρες παραβάτες, είχε προβάλει από την αρχή των σχετικών συζητήσεων το καλοκαίρι του 2010 ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ, εξ ού και ο αστερίσκος των επιφυλάξεών του στο πόρισμα Βαν Ρομπόι. Και δεν έκρυψε τη διαφωνία του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 28ης Οκτωβρίου ούτε για το θέμα αυτό, αλλά ούτε για την εμπλοκή «ιδιωτών» στη διάσωση ευρωχωρών σε κρίση χρέους, με μείωση των απαιτήσεών τους (τα διαβόητα «κουρέματα»).

Όπως έχει εξηγηθεί κατ’ επανάληψη από την ΕΚΤ, μια τέτοια εκδοχή θα ήταν καταστροφική για την πληττόμενη χώρα, που θα υφίστατο φυγή κεφαλαίων, αδυναμία δανεισμού για πολύ μεγάλο διάστημα και οικονομική καθίζηση. Παράλληλα θα ήταν πολύ βλαπτική για την Ευρωζώνη ως σύνολο, όπως καταδείχθηκε άλλωστε στις αγορές το τελευταίο δίμηνο, αφότου άνοιξε το θέμα, το οποίο ούτε επιβεβαιώθηκε, ούτε έκλεισε όμως στη σύνοδο της 15-16 Δεκεμβρίου, υπενθυμίζεται.

Τη διαφωνία αυτή ανέδειξε σε μεγάλο ανάγνωσμα την Τρίτη η Wall Street Journal διανθίζοντας με περιγραφές από τη συνάντηση Μέρκελ-Σαρκοζί στην Ντοβίλ στις 25 Οκτωβρίου και συναρπαστικούς διαλόγους (του στιλ, Τρισέ, ωρύεται: «Δεν βλέπετε ότι πάτε να καταστρέψετε το ευρώ;» - Σαρκοζί, υπερήφανα: «Εσείς συνομιλείτε με τραπεζίτες μόνο, εμείς έχουμε τους πολίτες μας να λάβουμε υπόψη!»).

Μικρή σημασία θα είχαν κουτσομπολιά τέτοιου τύπου αν δεν πατούσαν στην πολύ πραγματική μέχρι τώρα πολιτική αδυναμία των Ευρωπαίων ηγετών να πάρουν αποφάσεις που θα εξασφαλίζουν το συλλογικό ευρωπαϊκό συμφέρον.

Καλώς ήρθατε, Εσθονοί / ές!

Την Εσθονία υποδέχεται αύριο ώς 17ο μέλος της η Ευρωζώνη. Η πρώτη πρώην σοβιετική δημοκρατία που μπαίνει στην πιο στενή ευρωπαϊκή οικογένεια, επονομαζόμενη «τίγρη» της Βαλτικής για τη δυναμική της ανάπτυξη ως το 2008, βαρύτατα χτυπημένη κατόπιν, κατόρθωσε φέτος με ένα δημόσιο έλλειμμα μόλις 1,3% του ΑΕΠ της, χρέος κάτω από 10% (!) και επάνοδο σε μια μεγέθυνση 2,5%, να αποτελεί ιδανική υποψήφια χώρα μέλος, μικρό αντίδοτο στην παρούσα κρίση.

Το 2009 υπέστη βαθύτατη ύφεση - πτώση ΑΕΠ 14%, η ανεργία άγγιξε προς στιγμήν το 20% - αλλά ταυτόχρονα ακολούθησε πολιτική αύξησης της φορολογίας και συγκράτησης των δαπανών, καθώς η κυβέρνηση αλλά και τα άλλα κόμματα δεν ήθελαν να διακυβεύσουν την ένταξη στο ευρώ. Υπέρ δείχνουν οι δημοσκοπήσεις τον μισό πληθυσμό, ενώ οι υπόλοιποι δεν έχουν πεισθεί. Ο μέσος μισθός έχει πέσει στα 800 ευρώ και κάποιοι διερωτώνται αν, μετά τις θυσίες που έκαναν, θα πρέπει να καταβάλουν και άλλες προσπάθειες για να βοηθήσουν πλουσιότερους με δημοσιονομικά προβλήματα, έγραφε η Le Monde.

Η έκταση της χώρας είναι 45.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, στο ένα τρίτο της Ελλάδας, ο πληθυσμός 1,34 εκατομμύρια, με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και δεξιοτήτων. Μιλούν εσθονικά, γλώσσα συγγενική στα φινλανδικά.