Η εποχή του πολιτικού φόβου

Tου Hλία Mαγκλίνη, Καθημερινή, 06.10.10

«Υπάρχει κάτι τρομακτικό στην πραγματικότητα, μόνο που δεν μπορώ να προσδιορίσω τι είναι». Ατάκα της Μόνικα Βίτι στην «Κόκκινη έρημο» (1965) του Αντονιόνι, η οποία σήμερα ηχεί ανησυχαστικά σύγχρονη.

Πλέον το γνωρίζουμε καλά: αν μια συγκεκριμένη ψυχολογική κατάσταση χαρακτηρίζει την εποχή μας αυτή είναι ο φόβος. Συλλογικός, ασυνείδητος ή συνειδητός, μαζικός φόβος. Σε αντίθεση όμως με την πρωταγωνίστρια της «Κόκκινης ερήμου», ο φόβος σήμερα δεν έχει τόσο προσωπικό χαρακτήρα όσο κοινωνικό, ενώ διαθέτει και συγκεκριμένα πρόσωπα (ή προσωπεία): οι γονείς φοβούνται τα κυκλώματα παιδεραστίας, ειδικά αυτά που δρουν στο Διαδίκτυο.

Ολο και πιο συχνά, ακούω νέους γονείς να αλλάζουν άρδην γνώμη περί της θανατικής ποινής: πιστεύουν ότι θα πρέπει να επανέλθει για ορισμένες περιπτώσεις, όπως αυτή της κακοποίησης των παιδιών. Το πιθανότερο, αυτή η μεταστροφή στους νέους γονείς να έχει ως κίνητρο όχι μια αναθεώρηση ιδεών και αξιών ακριβώς, αλλά έναν φόβο που παραλύει την ψύχραιμη σκέψη. Επειτα, εκτός από τους παιδόφιλους, το Διαδίκτυο αποτελεί φόβητρο για πολλούς γονείς, καθώς έχει αποτελέσει πολλές φορές «τόπο συνάντησης» επίδοξων αυτόχειρων εφήβων.

Ακόμα περισσότεροι είναι όσοι φοβούνται παθολογικά τα μικρόβια, την υποψία της ασθένειας, κλείνοντας προς μια καταθλιπτική, αποστειρωμένη ζωή. Οπως είπε σε μια διάλεξή του στο 1ο Μεσογειακό Εργαστήρι Design στην Τήνο, ο Καναδός αρχιτέκτονας Ρον Ουόκι: «Ρίξτε μια ματιά στις κουζίνες των σπιτιών που χτίζονται σήμερα: θυμίζουν χειρουργεία. Πού είναι η ακαταστασία της ανθρώπινης συνύπαρξης;»

Εννοείται, ότι αυτή τη στιγμή σχεδόν όλη η Ελλάδα ζει υπό τον φόβο του εγκληματία λαθρομετανάστη και, βέβαια, υπό τον φόβο της απόλυσης, του «λουκέτου» και του «κανονιού», της απώλειας του σπιτιού επειδή το δάνειο δεν αποπληρώνεται, του φημολογούμενου «παγώματος» μισθών και συντάξεων, της ολικής κατάρρευσης εν τέλει.

Αν γινόταν να οριοθετήσουμε χρονικά το πότε μπήκε αυτή η κατάσταση στη ζωή μας, θα λέγαμε σαφώς την 11η Σεπτεμβρίου του 2001. Αυτό, εξάλλου, ισχυρίζεται στη μελέτη του «Φόβος. Η ιστορία μιας πολιτικής ιδέας», που κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια (σε μετάφραση της Ιουλίας Πεντάζου και επιμέλεια του Παναγιώτη Φραντζή), ο Αμερικανός καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και αρθρογράφος Κόρεϊ Ρόμπιν.

Ο Ρόμπιν περιλαμβάνει όλα τα παραπάνω είδη φόβων σε μια κατηγορία την οποία ονομάζει «πολιτικό φόβο». «Με τον όρο “πολιτικός φόβος” εννοώ αφενός την ανησυχία που νιώθουν οι άνθρωποι για κάποιο κακό που απειλεί τη συλλογική τους ευδαιμονία -τον φόβο της τρομοκρατίας, τον πανικό μπροστά στην εγκληματικότητα, την αγωνία για την ηθική παρακμή -και αφετέρου τον εκφοβισμό που ασκείται σε άνδρες και γυναίκες από κυβερνήσεις ή ομάδες. Εκείνο που καθιστά τα δύο αυτά είδη φόβου πολιτικά και όχι προσωπικά είναι ότι επορεύονται από την κοινωνία ή έχουν συνέπειες στην κοινωνία».

Δεν μιλάμε λοιπόν για υψοφοβίες, αραχνοφοβίες και κλειστοφοβίες, που αποτελούν προσωπικούς φόβους. «Ο πολιτικός φόβος, αντίθετα, απορρέει από συγκρούσεις μέσα σε μια κοινωνία ή ανάμεσα σε διαφορετικές κοινωνίες». Ο Ρόμπιν σημειώνει ότι «εκλαμβάνοντας τον πολιτικό φόβο ως το έδαφος της δημόσιας ζωής μας, αρνούμαστε να δούμε τις αδικίες και τις έριδες που κρύβονται κάτω από αυτό. Μένουμε τυφλοί μπροστά στις συγκρούσεις του πραγματικού κόσμου που κάνουν τον φόβο εργαλείο πολιτικής κυριαρχίας και προώθησης, στερούμαστε τα μέσα που θα μπορούσαν να αμβλύνουν αυτές τις συγκρούσεις και διασφαλίζουμε εν τέλει την πρόσδεσή μας στο άρμα του φόβου. Ισως αυτό ακριβώς επιδιώκουν ορισμένοι στην κοινωνία μας: τη μόνιμη πρόσδεσή μας στο άρμα του φόβου».

Και τι σημαίνει αυτή η «πρόσδεση στο άρμα του φόβου»; Ας το επαναλάβουμε ακόμα μια φορά: την άτακτη υποχώρηση, την άτσαλη στροφή στην ιδιώτευση. Ιδιώτης ή, όπως θα έλεγαν οι Αγγλόφωνοι όταν βλέπουν έναν ανόητο, έναν βλάκα: idiot.