Πέτρος Μάρκαρης: Η κρίση, το πολιτικό σύστημα και η σιωπή των διανοουμένων

Συνέντευξη, ΑΥΓΗ, 10.10.10

Είναι ένα μυθιστόρημα με θέμα την κρίση, γραμμένο στη διάρκεια της κρίσης" λέει ο Πέτρος Μάρκαρης για τα Ληξιπρόθεσμα Δάνεια, το καινούργιο βιβλίο του με το οποίο εγκαινιάζεται η Τριλογία της Κρίσης. Με πρωταγωνιστή τον γνώριμο πλέον αστυνόμο Κώστα Χαρίτο, ο συγγραφέας αποτυπώνει τη σημερινή εικόνα της Ελλάδας, την αγωνία του Έλληνα συμπυκνωμένη στα λόγια της γυναίκας του Χαρίτου, Αδριανής: "Η κόρη μας είναι άνεργη με διδακτορικό". Αυτό, λέει ο Πέτρος Μάρκαρης "είναι η απελπισία του Χαρίτου και η απελπισία όλων μας σ' αυτή την κρίση".

Στο στόχαστρό του αυτή τη φορά βρίσκεται το χρηματοπιστωτικό σύστημα, στο οποίο αναγνωρίζει τη βασική αιτία της κρίσης που μαστίζει σήμερα τον Δυτικό κόσμο. Έτσι ο Χαρίτος αυτή τη φορά αναζητά τον ή τους δολοφόνους αποκεφαλισμένων τραπεζιτών. Ωστόσο ο Μάρκαρης δεν περιορίζεται σ' αυτό. "Θέλω επίσης να δείξω την απόγνωση του συστήματος, αλλά και την απαξίωση που υφίσταται η χώρα μας από το εξωτερικό" λέει. Και μιλά για το Μνημόνιο, το πολιτικό σύστημα, τα ξεχασμένα οράματα, τον ρόλο των διανοουμένων, τον κατακερματισμό της αριστεράς.

* Νιώθει βολικά ο Χαρίτος στην Αθήνα του 2010;

Νιώθει τόσο άβολα όσο νιώθει ο μέσος πολίτης. Νιώθει θιγμένος, αδικημένος. Το παράξενο είναι ότι νιώθει και την ίδια στωικότητα που δείχνει αυτή τη στιγμή ο μέσος πολίτης. Αυτό που με εκπλήσσει δεν είναι η στωικότητα του Χαρίτου, είναι η στωικότητα του μέσου πολίτη.

* Πού νομίζετε ότι οφείλεται;

Πιστεύω ότι οφείλεται σε ένα αίσθημα συνενοχής, με την έννοια ότι ο μέσος πολίτης έχει κατανοήσει περισσότερο από κάθε άλλον ότι όλοι φταίμε αυτή τη στιγμή. Από 'κει προκύπτει η στωικότητά του.

* Δηλαδή δικαιώνετε τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, που λέει ότι όλοι μαζί τα φάγαμε.

Εγώ δεν λέω αυτό. Εγώ λέω ότι όλοι κάναμε κακή χρήση των πόρων αυτής της χώρας, με την έννοια ότι εκεί που θά 'πρεπε να επενδύσουμε καταναλώσαμε, εκεί που θά 'πρεπε να περιοριστούμε αυξήσαμε τα δανεικά μας. Δεν λέω ότι όλοι είναι κλέφτες, λέω ότι η μεγάλη πλειοψηφία δεν διαχειρίστηκε παραγωγικά τους πόρους της χώρας.

* Και τώρα πώς μπορούμε να φύγουμε απ' αυτή την κατάσταση;

Τα ερωτήματα για μένα είναι δύο. Κατ' αρχήν υπάρχει το ανοιχτό ερώτημα αν μπορούμε να φύγουμε. Εάν απαντήσουμε θετικά, τότε μπαίνει το δεύτερο: Έχουμε το σύστημα, το πρόγραμμα και τις αντοχές για να φύγουμε; Για να απαντήσω σ' αυτά τα ερωτήματα, θα σας φέρω ένα παράδειγμα. Εγώ χρησιμοποιώ πολύ τον Ηλεκτρικό. Τρία χρόνια τώρα, όταν μπαίνω στον σταθμό της Βικτώριας ακούω ότι κάποιοι σταθμοί θα είναι κλειστοί λόγω αναβάθμισης του δικτύου. Ο Ηλεκτρικός έχει 24 σταθμούς. Ρωτάω λοιπόν, όταν ένας Οργανισμός επί τρία χρόνια δεν μπορεί να αναβαθμίσει το δίκτυο 24 σταθμών, τα αντίστοιχα στελέχη που διαχειρίζονται το Δημόσιο αυτής της χώρας και τα οποία έχουν την ίδια παιδεία, την ίδια νοοτροπία και τους ίδιους ρυθμούς που έχουν τα στελέχη του ΗΣΑΠ, θα αναβαθμίσουν όλη τη χώρα ώς το τέλος του 2012;

* Θα είμαστε μονίμως σε ένα Μνημόνιο;

Υπάρχει μια ρήση την οποία λέει ο Βλασόπουλος, ο βοηθός του Χαρίτου στον αστυνόμο. «Κύριε αστυνόμε, η τρόικα δεν θα φύγει από την Ελλάδα» του λέει. Όταν τον ρωτάει ο Χαρίτος "γιατί", αυτός του απαντάει: «Κοιτάξτε να δείτε, πρώτα ήρθε ο Καποδίστριας στην Ελλάδα, είπαμε ποιος είναι αυτός ο κόμης Φούφουτος και τον σκοτώσαμε, μετά ήρθε η αντιβασιλεία, είπαμε ποιοι είναι αυτοί οι φον Φούφουτοι και τους διώξαμε, τώρα ήρθε η τρόικα, πάλι λέμε ποιοι είναι αυτοί οι φον Φούφουτοι, αλλά αυτοί είναι οι τρίτοι και φαρμακεροί, άρα δεν μπορούμε να τους διώξουμε».

* Μ' αυτούς τους φον Φούφουτους θα αλλάξει κάτι;

Κανένας στην ουσία δεν μπορεί να αλλάξει τη χώρα. Αυτοί δεν έρχονται για να αλλάξουν τη χώρα, αυτοί έρχονται για να εξασφαλίσουν ότι θα πάρουν πίσω τα δανεικά που μας έδωσαν. Τη χώρα όμως θα την αλλάξουμε εμείς. Κανείς άλλος δεν μπορεί να την αλλάξει. Δεν είναι νομικό αυτό, είναι η πραγματικότητα. Μόνο ο λαός και το πολιτικό σύστημα μπορούν να αλλάξουν τη χώρα. Διότι έχουμε βρει θετικά και αρνητικά την υπεκφυγή της τρόικας. Αυτό έχει δύο αρνητικά, το ένα είναι ότι αυτοί οι οποίοι δεν πιστεύουν στην τρόικα τα φορτώνουν όλα σ' αυτή, που είναι άδικο, και αυτοί οι οποίοι πιστεύουν στην τρόικα τα περιμένουν όλα απ' αυτή, που επίσης είναι άδικο.

* Το πολιτικό μας σύστημα αυτή τη στιγμή είναι σε θέση να βοηθήσει τη χώρα;

Η κρίση που περνάμε είναι πρώτα κρίση πολιτικού συστήματος και δευτερευόντως οικονομική. Η οικονομική κρίση είναι απόρροια της αποτυχίας του πολιτικού συστήματος. Και όταν λέω πολιτικό σύστημα, δεν εξαιρώ κανέναν. Όσο φταίνε αυτοί οι οποίοι κυβέρνησαν τη χώρα και την οδήγησαν ουσιαστικά στο χείλος του γκρεμού με τις λάθος πολιτικές επιλογές και αποφάσεις τους, άλλο τόσο φταίνε κι αυτοί που επί δεκαετίες κάνουν τα πάντα προκειμένου να μην αλλάξει τίποτα στην Ελλάδα. Συνεπώς είναι όλοι συμμέτοχοι στην αποτυχία. Αυτό βεβαίως είναι ένα πολύ μεγάλο πολιτικό πρόβλημα. Διότι όταν το πολιτικό σύστημα χάνει ή αφήνει τη στιγμή που πρέπει να γίνουν οι αλλαγές και δεν τις κάνει, τότε θα τις κάνει κάποιος άλλος πολύ πιο επώδυνα και ενδεχομένως λιγότερο σωστά.

* Επομένως ο πολίτης είναι απροστάτευτος.

Ο πολίτης εδώ και πολλά χρόνια είναι απροστάτευτος, αλλά ο πολίτης είναι αυτός που συντηρεί με την ψήφο και την ανοχή του το πολιτικό σύστημα. Στον βαθμό που το συντηρεί, νομιμοποιείται κάποιος να πει ότι βολεύτηκε κι αυτός μέσα στο σύστημα. Γι' αυτό λέω ότι όλοι φταίμε. Δηλαδή σχολιάζοντας τη ρήση του Πάγκαλου λέω ότι το σημείο που συναντιόμαστε δεν είναι το "όλοι κλέψαμε" αλλά το ότι "όλοι συντελέσαμε" στο να διατηρηθεί στην εξουσία ένα πολιτικό κατεστημένο που κατέστρεφε διαρκώς τη χώρα.

* Στο καινούργιο σας μυθιστόρημα, ο Χαρίτος βρίσκεται αντιμέτωπος με τα αποκεφαλισμένα πτώματα στελεχών του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Σ' αυτό αναζητάτε τα πτώματα της σημερινής κρίσης που απλώνεται σε όλο τον Δυτικό κόσμο;

Εφόσον το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν τίθεται σε άλλες βάσεις, που σημαίνει να ξαναβρούμε τη δυναμική της παραγωγής για την ανάπτυξη και όχι του χρήματος για την ανάπτυξη, και στον βαθμό που μια μεγάλη πλειοψηφία χωρών, παγκοσμίως, αρνείται να θέσει υπό έλεγχο και να βάλει κανόνες στο σύστημα αυτό, η κρίση θα επανέλθει.

* Φαντάζομαι ότι η Τριλογία της κρίσης δεν περιορίζεται στο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Για μένα, τα τρία μυθιστορήματα έχουν τρεις πόλους. Ο ένας είναι το χρήμα γενικώς και η σημασία που έχει στη ζωή των ανθρώπων. Το χαρακτηριστικό της κοινωνίας σήμερα είναι ότι το χρήμα από μέσο επιβίωσης και ανάπτυξης έχει μετατραπεί σε μοχλό εξάρτησης του ατόμου. Ο δεύτερος πόλος είναι το πολιτικό σύστημα και ο τρίτος είναι η σχέση του απλού πολίτη με το σύστημα των ΜΜΕ και πόσο επηρεάζεται.

* Χρειάζεται μήπως να επανεφεύρουμε τον Διαφωτισμό;

Είναι ενδιαφέρον αυτό που λέτε. Πριν έρθει η απόλυτη κυριαρχία του χρήματος όπως τη ζούμε από το '89 και μετά, προηγήθηκε η απαξίωση των αρχών του Διαφωτισμού. Όχι με την έννοια ότι ο Διαφωτισμός ήταν κακός, αλλά διότι περάσαμε σε άλλη φάση μετά τον Διαφωτισμό. Αυτό που λέμε μοντερνισμός είναι αλληλένδετο και αδιάσπαστο από τον Διαφωτισμό. Ο μεταμοντερνισμός εμπεριέχει τον μεταδιαφωτισμό. Κι εδώ προκύπτει μια συζήτηση την οποία οι δυτικές κοινωνίες ποτέ δεν έκαναν. Απλώς αποδεχτήκαμε το μεταμοντέρνο και το χρησιμοποιούμε ως ένα πασπαρτού και άλλοθι μη δημιουργικής διάθεσης. Το δεύτερο στοιχείο το οποίο απαξιώθηκε στις δυτικές κοινωνίες, όχι τόσο σε μας, είναι αυτό που ονομάζαμε κάποτε πεφωτισμένη αστική τάξη. Αυτός ο συνδυασμός ουσιαστικά κατάργησε δύο από τους βασικούς στυλοβάτες πάνω στους οποίους στηρίζονταν οι κοινωνίες. Τίποτα δε νοείται χωρίς τον Διαφωτισμό. Ούτε ο Μαρξ νοείται χωρίς τον Διαφωτισμό. Συνεπώς η απαξίωση, η κατάργησή του, πριόνισε ένα από τα θεμέλια των δυτικών κοινωνιών. Το ότι εμείς αυτά τα δύο δεν τα γνωρίσαμε στην Ελλάδα, μας κάνει ακόμα πιο ευάλωτους.

* Ο σύγχρονος πολίτης από πού μπορεί σήμερα να αντλήσει δύναμη;

Ο σύγχρονος πολίτης πιάνεται, ώς ένα σημείο, από ένα είδος μικρόκοσμου. Δηλαδή η οικογένειά μου, τα παιδιά μου, ένας στενός κύκλος γύρω μου και πέραν αυτού το σκοτάδι και το χάος. Αυτό όμως είναι φυσικό γιατί σε εποχές κρίσης ο άνθρωπος συρρικνώνεται για να μη δίνει στόχο, για να μην μπορεί να χτυπηθεί εύκολα και να επιβιώσει. Είναι ένα επαναλαμβανόμενο ιστορικό στοιχείο.

* Και οι διανοούμενοι πού είναι σήμερα;

Αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα σήμερα. Αυτό το ερώτημα ουσιαστικά δεν μπορεί να απαντηθεί, γιατί είναι πολλές οι παράμετροί του. Να σου πω μία. Όσο καιρό οι κοινωνίες δεν ζούσαν με μια κρατική αναγνώριση του φαινομένου "πολιτισμός", είχαν μεν το πλεονέκτημα οι διανοούμενοι, καλλιτέχνες, συγγραφείς, να είναι τελείως ανεξάρτητοι από το κράτος, ταυτόχρονα όμως είχαν και τρομερές δυσκολίες υλοποίησης έργου. Η κρατική παρέμβαση στον χώρο του πολιτισμού κατάστησε την υλοποίηση του έργου ευκολότερη, ταυτόχρονα όμως δημιούργησε και μια σχέση εξάρτησης από το κράτος. Αυτή η διαπλοκή λοιπόν μας κρατά σε μια σχέση συναλλαγής με το κράτος, και βάζω και τον εαυτό μου μέσα, δεν είμαι αθώος, έχω μπει σε επιτροπές, πρόεδρος στο ΕΚΕΒΙ.

Το δεύτερο μεγάλο κεφάλαιο είναι το ρεύμα του μεταμοντερνισμού, το οποίο στην ουσία απομάκρυνε από την καλλιτεχνική ή από τη διαδικασία στοχασμού και διανόησης την πολιτική. Διότι στο μοντέρνο η πολιτική είναι ενδημικό φαινόμενο, στο μεταμοντέρνο δεν είναι. Και το τρίτο ουσιώδες, για μένα, είναι το 1989. Η κατάρρευση της εναλλακτικής λύσης, που δεν είναι κατ' ανάγκην ο υπαρκτός σοσιαλισμός, η ύπαρξή του όμως πιστοποιούσε τη δυναμική της αλλαγής.

* Και πού θα βρούμε το όραμα;

Τί έκανε η αριστερά τόσα χρόνια στις Δυτικές κοινωνίες και στη χώρα μας επίσης; Κυνηγώντας το ανέφικτο κατακτούσε το ενδιάμεσο εφικτό. Σήμερα δεν υπάρχει ανέφικτο να κυνηγήσει και μετράει τα κουκιά της. Τώρα που η ελληνική κοινωνία έχει όσο ποτέ άλλοτε ανάγκη την αριστερά, το ιστορικά ανοιχτό στον κόσμο κομμάτι της ασχολείται με το να τρώει τις σάρκες του. Αυτή τη στιγμή η χώρα χρειάζεται επειγόντως μια αριστερά όχι αρτηριοσκληρωτική και παλαιολιθική, αλλά μια αριστερά ανοιχτή στις σημερινές ανάγκες της κοινωνίας. Άρα η σιωπή και η απουσία των διανοουμένων, μην ξεγελιόμαστε, δεν είναι πάντα δείγμα αδιαφορίας, είναι πολύ συχνά δείγμα απελπισίας.