Πολύ γερασμένο για να το κάνει μόνο του

 Του Δ. Ψυχογιού, ΒΗΜΑ 26.09.10

Οταν ολόκληρη η χώρα δεν μπορεί να αλλάξει «από μέσα» και χρειάστηκε να παρέμβει η ΕΕ, η ΕΚΤ και ΔΝΤ για να συμμαζευτούν τα δημόσια οικονομικά από την κακοδιαχείριση των πολιτικών, γιατί να μπορεί το πανεπιστήμιο από μόνο του να αλλάξει; Στο κάτω-κάτω, η Ελλάδα είναι ανεξάρτητο κράτος ενώ τα ελληνικά πανεπιστήμια (εννοώ συνολικά τα ΑΕΙ και ΤΕΙ) είναι δημόσια ιδρύματα που εξαρτώνται απολύτως από το κράτος οικονομικά και θεσμικά. Αλλωστε η σημερινή κατάσταση δεν προήλθε από εσωτερικές διαδικασίες: επιβλήθηκε από την κυβέρνηση του ΠαΣοΚ το 1982 με τον «νόμο-πλαίσιο».

Και για να μην καλλιεργήσω συντηρητικές νοσταλγίες για την «παλιά καλή εποχή», τα πανεπιστήμια του 2010 είναι απείρως καλύτερα από τα πανεπιστήμια της εποχής που ήμουν φοιτητής, στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Το στοίβαγμα στα αμφιθέατρα ήταν πολύ χειρότερο, οι αίθουσες αθλιέστερες, οι φοιτητές έχαναν έτη γιατί δεν υπήρχαν θέσεις στα εργαστήρια, η αυταρχικότητα των διδασκόντων χωρίς όρια, ο νεποτισμός και η κακοδιαχείριση κραυγαλέα, το επίπεδο σπουδών, διδασκαλίας και έρευνας κατώτερα, τα γνωστικά αντικείμενα ωραίες κοιμωμένες του 1930. Τα πανεπιστήμια έχουν γεράσει θεσμικά: η ισότιμη προς τους διδάσκοντες συμμετοχή των φοιτητών στις εκλογές διοικητικών οργάνων δημιούργησε καταστάσεις συναλλαγής που αντιμετώπιζαν κάθε αλλαγή ως απειλή προς τα «κεκτημένα». Το να κινητοποιηθούν δυναμικές μειοψηφίες φοιτητών από μειοψηφικές ομάδες διδασκόντων ήταν εξαιρετικά εύκολο και συνέβαινε επανειλημμένα με καταστροφικές συνέπειες για τη λειτουργία τους και τις υποδομές τους. Κάθε κατάληψη συνεπαγόταν απώλειες μαθημάτων, καταστροφές αιθουσών και κλοπή εξοπλισμού που απαιτούσαν χρόνια για να αποκατασταθούν οι ζημιές· για τα μαθήματα κανείς δεν ενδιαφερόταν, με συνοπτικές διαδικασίες οργανώνονταν πρόσθετες εξεταστικές περίοδοι για να οδηγηθούν γρήγορα οι φοιτητές στο ποθητό πτυχίο.

Εχουν γεράσει θεσμικά και επειδή η κατά της «καθηγητικής έδρας» επίθεση του νόμου του 1982 είχε ως τελικό αποτέλεσμα, κυρίως στα νεότερα ιδρύματα, τον κατατεμαχισμό της διδασκαλίας σε δεκάδες ετερόκλητα και ενίοτε εξωτικά αντικείμενα, ανάλογα με τις επιθυμίες των διδασκόντων. Αφού όλοι οι πανεπιστημιακοί είχαν δικαίωμα «αυτόνομης διδασκαλίας», το ερευνητικό αντικείμενο καθενός, συνήθως το προ ετών πολλών αποκτηθέν διδακτορικό, έγινε μάθημα, σε βάρος του βασικού κορμού γνώσεων που θα έπρεπε να στηρίζουν το πτυχίο.

Τα πανεπιστήμια έχουν γεράσει και βιολογικά: οι λέκτορες διορίζονται κοντά στα 40 τους, μονιμοποιούνται μετά τα 45, καθηγητής θα γίνεται κανείς κοντά στα 60. Θεσμοθετημένες θέσεις για νεότερους, μεταπτυχιακούς ή μεταδιδακτορικούς βοηθούς δεν υπάρχουν. Το νεότερο ακαδημαϊκό δυναμικό της χώρας, αυτό που θα μπορούσε ίσως να πρωταγωνιστήσει σε αλλαγές νοοτροπιών και πρακτικών, τραβολογιέται με τις περίφημες «συμβάσεις 407» από ίδρυμα σε ίδρυμα από τη μία άκρη της χώρας στην άλλη, περιμένοντας να προκηρυχθεί θέση που δεν θα είναι ήδη κλεισμένη για κάποιον συγγενή ή φίλο.

Ο νεποτισμός κυριαρχεί στην επιλογή διδασκόντων, με γελοιωδέστερο πρόσφατο παράδειγμα αυτό του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας. Οι διοικούντες που αντιμετωπίζουν το πανεπιστήμιο, τη σχολή ή το τμήμα τους σαν μικρή οικογενειακή επιχείρηση στην οποία πρέπει να βολευτούν φίλοι και συγγενείς είναι πάρα πολλοί. Ψηφίζουν δημοκρατικότατα για τα πάντα οι γενικές συνελεύσεις των τμημάτων και οι σύγκλητοι - αλλά η λογοδοσία για τη διαχείριση των χρημάτων είναι από ανεπαρκής έως ανύπαρκτη.

Φοιτητές σε πανεπιστημιακό αμφιθέατρο. Για την έξοδο των ΑΕΙ από το τέλμα απαιτείται εξωτερική θεσμική παρέμβαση

Φυσικά, οι πόροι είναι λίγοι, η χρηματοδότηση δεν επαρκεί- από την άλλη περισσεύουν οι σπατάλες και η κακοδιαχείριση των πόρων, είτε για αίθουσες και εργαστήρια πρόκειται είτε για χρήματα. Και όποιος τολμήσει να μιλήσει για αυτά, ενίοτε ταλαιπωρείται άσχημα- παράδειγμα η δίκη που γίνεται μεθαύριο στη Θεσσαλονίκη: δύο πανεπιστημιακοί, η καθηγήτρια Στέλλα Καραγιάννη και ο Στέφανος Τραχανάς, διευθυντής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, δικάζονται για συκοφαντική δυσφήμηση εκδοτικού οίκου της Θεσσαλονίκης. Η δυσφήμηση συνίσταται στο ότι ήσαν μέλη επιτροπής του υπουργείου Παιδείας που διαπίστωσε ζημιά του Δημοσίου ύψους 1,5 εκατομμυρίων ευρώ από υπερκοστολόγηση πανεπιστημιακών συγγραμμάτων και λόγω της ιδιότητάς τους το 2003 κατέθεσαν ως μάρτυρες στη δίκη εναντίον του εκδοτικού οίκου. Ταλαιπωρούνται χρόνια μετά γιατί πίστεψαν πως μπορούσαν να αλλάξουν το σύστημα «από τα μέσα».

Το πρόβλημα είναι πως η πλειονότητα διδασκόντων και διδασκομένων έχει βολευτεί στο υπάρχον καθεστώς και απορρίπτει κάθε αλλαγή, ιδιαίτερα αλλαγές που θα έκαναν τη διδασκαλία ουσιαστικότερη (περισσότερη εργασία από τους φοιτητές) και τη συμμετοχή των διδασκόντων συστηματικότερη (ενεργότερη παρουσία στο ίδρυμα). Αν αφήνονταν μόνα τους τα πανεπιστήμια ούτε το σύστημα ανάδειξης διοικήσεων θα άλλαζε, ούτε η φαυλεπίφαυλος διαδικασία εκλογής και εξέλιξης των πανεπιστημιακών, ούτε η αυθαίρετη κατάτμηση σε τμήματα και τομείς, ούτε το άθλιο καθεστώς των «δωρεάν συγγραμμάτων», ούτε το φαινόμενο των μονίμως απουσιαζόντων καθηγητών, ούτε το φαινόμενο των φοιτητών που εντοιχίζουν «αντιδραστικούς διδάσκοντες»- ούτε η οικονομική διαχείριση θα γινόταν διαφανέστερη. Μόνο ο αριθμός των φοιτητών θα μειωνόταν, για τούτο τα πανεπιστήμια ζητούν να τον ορίζουν τα ίδια.

Αν προσωπικά πίστευα ότι το πανεπιστήμιο μπορούσε να αλλάξει και να βελτιωθεί, αναπτύσσοντας δική του εσωτερική δυναμική, δεν θα είχα παραιτηθεί από καθηγητής. Το πανεπιστήμιο δεν μου έδινε πια καμιά χαρά, καμιά ανταμοιβή- και είχα πειστεί ότι η κατάσταση δεν επρόκειτο να αλλάξει. Μου φαίνεται ότι πολλοί, πάρα πολλοί, είναι οι πανεπιστημιακοί που νιώθουν όπως ένιωθα εγώ: την ίδια απογοήτευση και την ίδια αδυναμία πράξης. Ελπίζουν στην αλλαγή αλλά ξέρουν ότι μόνο με εξωτερική θεσμικήπαρέμβαση μπορεί να γίνει.

Ρsychoyos@tovima.gr

Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=46&ct=114&artId=317273&dt=26/09/2010#ixzz10c13weJt