Μεγάλες επαναστάσεις: Η Οκτωβριανή-1917

Στις φλόγες του Κόκκινου Οκτώβρη

Ρούσσος Βρανάς, ΝΕΑ 01.09.10

Οταν η φρουρά της Πετρούπολης αρνείται να ανοίξει πυρ κατά του εξεγερµένου πλήθους, είναι πια φανερό πως όλα έχουν κριθεί. Ουδείς µπορεί να εµποδίσει τους Μπολσεβίκους να καταλάβουν την εξουσία. Οπως συχνά συµβαίνει στην Ιστορία, η πιο επικίνδυνη στιγµή για ένα καθεστώς είναι όταν κάνει µεταρρυθµίσεις έχοντας προκαταβολικά εξασφαλισµένη την επιτυχία τους, χωρίς πρώτα να περιµένει να δει τα αποτελέσµατά τους. Με τέτοιες µεταρρυθµίσεις, το τσαρικό καθεστώς της Ρωσίας υποσχόταν τον χειµώνα του 1905 «αληθινή και µεγάλη πρόοδο», που θα έφερνε πιο κοντά «τις αρχές µε τον λαό».
Ο ρωσικός λαός όµως είχε άλλη ιδέα για την πρόοδο. Ζητούσε κοινοβουλευτική δηµοκρατία, Σύνταγµα, αναγνώριση των διαφορετικών εθνοτήτων της χώρας και καλύτερους µισθούς. Γι’ αυτό, το επεισόδιο της «Ματωµένης Κυριακής» της 22ας Ιανουαρίου 1905 θεωρήθηκε τότε η πρώτη πράξη µιας επερχόµενης επανάστασης.
Ε να µεγάλο πλήθος από εργάτες, φοιτητές και παπάδες κατευθύνθηκε προς τα χειµερινά ανάκτορα για να υποβάλει τα αιτήµατά του στον τσάρο. Τα πυρά της φρουράς και τα σπαθιά των κοζάκων άφησαν πίσω τους περίπου 100 νεκρούς. Ηταν σαν να είχαν ελευθερωθεί ξαφνικά οι µάζες από τους φόβους τους, σχηµατίζοντας ένα ανθρώπινο ποτάµι που αγνοούσε τους κινδύνους µε τους οποίους ήταν σπαρµένος ο δρόµος προς την εξουσία. Το επαναστατικό τους «καύσιµο» κράτησε ολόκληρη τη χρονιά. Ξεθύµανε µαζί µε τον ενθουσιασµό τους, επειδή δεν ήξεραν ούτε πού να πάνε ούτε τι ήθελαν να φτιάξουν.

Η κατάσταση των µαζών ήταν τελείως διαφορετική ακριβώς δώδεκα χρόνια αργότερα. Στις 19 Φεβρουαρίου 1917, οι αρχές της Πετρούπολης έβαλαν δελτίο στα τρόφιµα. Τα αποθέµατα αλεύρων έφθαναν µόνο για δέκα ηµέρες. Στις 20 Φεβρουαρίου, το µεγαλύτερο εργοστάσιο της πόλης, η πολεµική βιοµηχανία Πουτίλοβ, κλείνει ελλείψει πρώτων υλών και βγαίνουν στον δρόµο χιλιάδες εργάτες. Αναβρασµός επικρατεί στην πόλη. Οµως τίποτα δεν προµηνύει ακόµη την αναταραχή που θα ακολουθήσει και θα οδηγήσει µέσα σε λίγες ηµέρες στην πτώση του τσαρικού καθεστώτος το οποίο, µόλις πριν από τέσσερα χρόνια, είχε γιορτάσει την τριακοσιοστή επέτειό του.

Η Επανάσταση του Φεβρουαρίου ήταν µια σύντοµη, αυθόρµητη και απροσδόκητη εξέγερση. Οι διαµαρτυρίες των εργατών κατά της φτώχειας και της ανεργίας γρήγορα µετατράπηκαν σε απεργίες και µαζικές διαδηλώσεις κατά του πολέµου και του αυταρχισµού.

Ξέσπασαν ταραχές, κατά την τελευταία µέρα των οποίων (27 Φεβρουαρίου) η φρουρά της Πετρούπολης αρνήθηκε να ανοίξει πυρ κατά του πλήθους. Τότε, µέσα σε λίγες ώρες, οι εξεγερµένοι κατέλαβαν το φρούριο Πέτρου και Παύλου, απελευθέρωσαν τους πολιτικούς κρατουµένους και άδειασαν τις αποθήκες όπλων. Τα επαναστατικά κόµµατα – Μπολσεβίκοι, Μενσεβίκοι, Σοσιαλεπαναστάτες – βγήκαν στους δρόµους. Χωρίς καµία αντίδραση από κανέναν. Οι εξελίξεις επιταχύνθηκαν όταν οι βουλευτές της Δούµας, την οποία ο τσάρος µόλις είχε αποφασίσει να διαλύσει, εγκατέλειψαν τη µοναρχία και οι αρχηγοί των επαναστατικών κοµµάτων ίδρυσαν το «Σοβιέτ των εργατών και των στρατιωτών». Στις 2 Μαρτίου το πρωί, το Σοβιέτ και η Δούµα συµφώνησαν στον σχηµατισµό προσωρινής κυβέρνησης, στην οποία κυριαρχούσε το φιλελεύθερο Δηµοκρατικό Κόµµα. Η πρώτη προσωρινή κυβέρνηση µε πρόεδρο τον πρίγκιπα Λβοφ δεν είχε σκοπό να ανατρέψει την οικονοµική και κοινωνική τάξη αλλά να µεταρρυθµίσει τους θεσµούς και να κερδίσει τον πόλεµο. Ο στόχος της ήταν «µέχρι την τελική νίκη». Οι Μπολσεβίκοι όµως ζητούσαν «άµεσα ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις». Για πρώτη φορά οι διαδηλωτές φωνάζουν: «Να παραιτηθεί η κυβέρνηση. Ολες οι εξουσίες στα Σοβιέτ!». Ο πρίγκιπας Λβοφ παραδίδει στον υπουργό Πολέµου Αλεξάντρ Κερένσκι, ο οποίος σχηµατίζει κυβέρνηση συνεργασίας µε τους µετριοπαθείς σοσιαλιστές (Μενσεβίκους και Σοσιαλεπαναστάτες), τους οποίους ενώνει ο κοινός τους φόβος για τον µπολσεβικισµό.

Στις πόλεις, η κατάσταση είναι τεταµένη. Οι απεργίες συνεχίζονται, εργοστάσια κλείνουν, η οικονοµία βυθίζεται, η ανέχεια εξαπλώνεται, οι τιµές έχουν πάρει φωτιά, εκατοντάδες χιλιάδες άνεργοι εργάτες βγαίνουν στους δρόµους.

Στις 16 Οκτωβρίου, οι Μπολσεβίκοι ιδρύουν ένα στρατιωτικό επαναστατικό κέντρο προκειµένου να συγκεντρώσουν σε αυτό όλες τις οργανώσεις που έχουν υπό την επιρροή τους. Αντίθετα µε την Επανάσταση του Φεβρουαρίου, αυτή τη φορά απέναντι σε µια κυβέρνηση που έχει ξεπεραστεί από τα γεγονότα οι Μπολσεβίκοι έχουν προσχεδιάσει λεπτοµερώς τα πάντα. Η επίδειξη ισχύος αρχίζει στις 22 Οκτωβρίου, όταν η φρουρά της Πετρούπολης παρελαύνει στο πλευρό της στρατιωτικής επαναστατικής επιτροπής. Το βράδυ της 24ης, οι Μπολεσβίκοι καταλαµβάνουν στρατηγικά σηµεία της πόλης (γέφυρες, ταχυδροµεία, τηλεγραφεία, τράπεζες, σιδηροδροµικούς σταθµούς). Την ώρα που ο Κερένσκι εγκαταλείπει την πρωτεύουσα για να αναζητήσει στρατεύµατα πιστά στην κυβέρνηση, οι επαναστάτες καταλαµβάνουν τα χειµερινά ανάκτορα. Στο πανρωσικό συνέδριο των Σοβιέτ, οι Μενσεβίκοι και οι Σοσιαλεπαναστάτες εγκαταλείπουν την αίθουσα, καταγγέλλοντας «τη στρατιωτική συνωµοσία που οργανώθηκε πίσω από τις πλάτες των Σοβιέτ». Οι Μπολσεβίκοι ψηφίζουν κείµενο του Λένιν που αποδίδει «όλες τις εξουσίες στα Σοβιέτ». Λίγες ώρες αργότερα, το συνέδριο υπερψηφίζει την κυβέρνηση των Μπολσεβίκων και επικυρώνει τις αποφάσεις για την ειρήνη και τη γη, που θα αποτελέσουν τις ιδρυτικές πράξεις του νέου καθεστώτος.

Ο ρωσικός λαός ζητούσε κοινοβουλευτική δηµοκρατία, Σύνταγµα, αναγνώριση των διαφορετικών εθνοτήτων και καλύτερους µισθούς

Οι πρωταγωνιστές

ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ ΛΕΝΙΝ
?1870?1924?
Ο µεγάλος οργανωτής
Επαναστάτης προτού ακόµη γίνει µαρξιστής, αφοσιώθηκε από νωρίς στην πολιτική. Ισως συνετέλεσε σε αυτό το ότι ο αδελφός του είχε εκτελεστεί για συνωµοσία κατά της ζωής του τσάρου Αλεξάνδρου Γ’ το 1886. Στους κόλπους του Ρωσικού Σοσιαλδηµοκρατικού Εργατικού Κόµµατος επεδίωξε και πέτυχε τη δηµιουργία του πλειοψηφικού ρεύµατος των Μπολσεβίκων (σε αντίθεση µε το µειοψηφικό ρεύµα των µετριοπαθέστερων Μενσεβίκων). Δύο ήταν τα βασικά σηµεία των ριζοσπαστικών πολιτικών απόψεων του Λένιν. Το πρώτο, που τον έφερε σε αντιπαράθεση όχι µόνο µε τους Μενσεβίκους αλλά και µε επιφανείς µαρξιστές όπως τον Τρότσκι και τη Ρόζα Λούξεµπουργκ, ήταν η µεγάλη σηµασία που απέδιδε σε µια επαγγελµατικά οργανωµένη επαναστατική οργάνωση, σε αυτό δηλαδή που ονοµάστηκε δηµοκρατικός συγκεντρωτισµός και που έπαιξε σηµαντικό ρόλο στη συντεταγµένη και καλοσχεδιασµένη κατάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους το 1917. Και το δεύτερο ήταν η πεποίθησή του, αντίθετα µε πολλούς ρώσους µαρξιστές, ότι στη Ρωσία µια επανάσταση που θα οδηγούσε στον σοσιαλισµό ήταν εφικτή, µολονότι η οικονοµία της χώρας δεν ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγµένη. Οι εξελίξεις τον επιβεβαίωσαν.

ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΚΕΡΕΝΣΚΙ
?1881?1970?
Ο µοιραίος άνθρωπος
Για όλους όσοι ήλπιζαν ότι θα µπορούσαν να αποτρέψουν την επικράτηση των Μπολσεβίκων στην επαναστατηµένη Ρωσία, ο Κερένσκι αποδείχθηκε ο µοιραίος άνθρωπος. Επιχείρησε να παίξει τον ρόλο του γεφυροποιού ανάµεσα στις αντιµαχόµενες παρατάξεις της επανάστασης. Οµως, η εµµονή του στη συνέχιση του πολέµου κατά των Γερµανών οδήγησε σε καταστροφικές ήττες που εξαθλίωσαν και εξόργισαν τον ρωσικό πληθυσµό. Για να αποτρέψει το στρατιωτικό πραξικόπηµα του Κορνίλοφ, ζήτησε τη βοήθεια της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Ετσι, δεν µπορούσε να υπολογίζει πια στη στήριξη του στρατού όταν ξέσπασε ο Κόκκινος Οκτώβρης. Οταν οι Μπολσεβίκοι καταλάµβαναν την πρωτεύουσα, εκείνος µάταια αναζητούσε αφοσιωµένα στρατεύµατα µακριά από την Πετρούπολη για να υπερασπιστούν την κυβέρνησή του. Μετά την επικράτηση των Μπολσεβίκων επιδίωξε να συγκεντρώσει µοναρχικούς και φιλελεύθερους για να τους πολεµήσει, µε την υποστήριξη της Βρετανίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ. Αφού απέτυχε και σε αυτό, αναζήτησε καταφύγιο στο εξωτερικό. Απεβίωσε στις ΗΠΑ, όπου δίδασκε σε πανεπιστήµια.


ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

1917
23-27 Φεβρουαρίου:  Η κυβέρνηση διατάσσει τη φρουρά της Πετρούπολης να ανοίξει πυρ κατά διαδηλωτών. Οι στρατιώτες στασιάζουν. Ο τσάρος παραιτείται όταν επαναστατεί η Μόσχα. Συµφωνία συνεργασίας του Σοβιέτ της Πετρούπολης µε την προσωρινή κυβέρνηση του πρίγκιπα Λβοφ.

3-4 Ιουλίου: Εργάτες και στρατιώτες της Πετρούπολης απαιτούν να περάσει η εξουσία στα Σοβιέτ. Ξεσπούν σποραδικές συγκρούσεις. Ο Τρότσκι συλλαµβάνεται και ο Λένιν κρύβεται. Νέα προσωρινή κυβέρνηση υπό τον Κερένσκι.

Μάιος: Απόπειρα δεξιού πραξικοπήµατος από τον στρατηγό Κορνίλοφ, µε στόχο την εγκαθίδρυση στρατιωτικού καθεστώτος που θα αποτρέψει την επανάσταση. Οι Σοσιαλεπαναστάτες καταγγέλλουν τον Κερένσκι ως συνένοχο.

Σεπτέµβριος: Το Σοβιέτ της Πετρούπολης περνάει στον έλεγχο των Μπολσεβίκων. Στην ύπαιθρο, χωρικοί απαλλοτριώνουν τις περιουσίες γαιοκτηµόνων.

Οκτώβριος: Οι Μπολσεβίκοι ανατρέπουν την προσωρινή κυβέρνηση την παραµονή του δεύτερου πανρωσικού συνεδρίου των Σοβιέτ.

Νοέµβριος: Οι Μπολσεβίκοι παίρνουν και τη Μόσχα.

1918
Μάρτιος: Οι Μπολσεβίκοι αποδέχονται τους όρους των Γερµανών και υπογράφουν τη συνθήκη ειρήνης του Μπρεστ-Λιτόφσκ.

1919
Οι στρατιές των «Λευκών» (που αντιπολιτεύονται την επανάσταση)

επιτίθενται µε διεθνή υποστήριξη στους Μπολσεβίκους από όλες τις κατευθύνσεις, αλλά ο Κόκκινος Στρατός τελικά θα επικρατήσει.

1921
Εξέγερση των χωρικών συγκλονίζει τη Ρωσία. Η εξέγερση καταστέλλεται, αλλά η Νέα Οικονοµική Πολιτική του Λένιν παραχωρεί στους χωρικούς το δικαίωµα να πωλούν τα πλεονάσµατα της σοδειάς τους. 1924
Θάνατος του Λένιν. Ο Τρότσκι ηττάται από την τριανδρία Κάµενεφ, Ζινόβιεφ και Στάλιν, ο οποίος τελικά θα επικρατήσει στη µάχη για τη διαδοχή.