Μεγάλες επαναστάσεις

Οταν ξεσηκώθηκε ο λαός στο Παρίσι

Ρούσσος Βρανάς , ΝΕΑ 31.08.10
Οταν η βασιλική εξουσία αποφάσισε να ακρωτηριάσει τις τοπικές συνελεύσεις, ο λαός της Γκρενόµπλ βγήκε στα κεραµίδια. Δεν είχε βέβαια τότε την ιστορική επίγνωση πως έβαζε έτσι την υπογραφή του στην ιδρυτική πράξη της Γαλλικής Επανάστασης. Σίγουρα µια επανάσταση δεν ξεσπάει µε την εκπυρσοκρότηση ενός πιστολιού. Οµως, αυτό ακριβώς συνέβη στις 7 Ιουνίου 1788 στην Γκρενόµπλ. Ηταν το πρώτο χτύπηµα που άνοιξε την αυλαία του επαναστατικού δράµατος. «Εκείνη την ηµέρα είδα να κυλάει το πρώτο αίµα της Γαλλικής Επανάστασης», θυµάται ο Σταντάλ.
Στην Γκρενόµπλ ήδη επικρατούσε αναταραχή εξ αιτίας της οικονοµικής κρίσης στην οποία είχε βυθιστεί η καταχρεωµένη χώρα. Η απόφαση του καρδινάλιου Στεφάνου Καρόλου να καταργήσει την τοπική συνέλευση, προκειµένου να επιβάλει ανενόχλητος νέο φόρο, αποδείχτηκε εµπρηστική.

Η κατάσταση των αστικών πληθυσµών ήταν τεταµένη εξαιτίας της κακής σοδειάς και της µεγάλης αύξησης της τιµής του ψωµιού. Και αυτές οι εντάσεις µεγεθύνονταν από την άρνηση των προνοµιούχων τάξεων (της Εκκλησίας και της αριστοκρατίας) να σηκώσουν αυτές έστω και το παραµικρό φορολογικό βάρος. Αρνούµενος να υποκύψει σε έναν «µισητό δεσποτισµό», ο λαός κινητοποιείται µέσω της συνέλευσης που συγκαλεί σύγκληση των τάξεων. Οι αρχές της Γκρενόµπλ ζητούν οδηγίες από την κεντρική κυβέρνηση. Και η απάντησή της έρχεται χωρίς περιστροφές: «Συντρίψτε τους εξεγερµένους!». Η κυβέρνηση στέλνει στρατεύµατα και οι κάτοικοι της πόλης βγαίνουν στους δρόµους. Σκαρφαλώνουν στις στέγες των σπιτιών και αντιµετωπίζουν τους στρατιώτες µε έναν καταιγισµό από κεραµίδια. Μόλις πέντε ετών τότε, από κάποιο παράθυρο που βλέπει σε έναν µεγάλο δρόµο, ο Σταντάλ κοιτάζει «µια γριά να κρατάει τα παπούτσια της στο χέρι και να φωνάζει µε όλη της τη δύναµη: “Επαναστατώ! Επαναστατώ!”». Χωρικοί οπλισµένοι µε δρεπάνια, τσεκούρια και τουφέκια έχουν καταφέρει να τρυπώσουν στην πόλη µέσα από τις οχυρώσεις. Ενας γέρος και ένα δωδεκάχρονο παιδί θα πέσουν νεκροί. Μέχρι το απόγευµα, ο διοικητής των στρατευµάτων διαπιστώνει πως η κατάσταση έχει γίνει πια πολύ ανησυχητική. Αποφασίζει να επιτρέψει τη σύγκληση των τάξεων και αποσύρει τα στρατεύµατά του από την πόλη. Οµως, το πρώτο αίµα έχει ήδη τρέξει. Και στις µέρες και τα χρόνια που θα ακολουθήσουν θα ρέει άφθονο. Το όνειρο της γαλλικής αστικής τάξης για συνταγµατική αποκατάσταση και κοινωνική ευηµερία θα πραγµατοποιηθεί, αλλά θα έρθουν να το ταράξουν πολλές ακόµη επαναστάσεις.

«Κοιµόµαστε πάνω σε ένα ηφαίστειο», έγραφε ο Αλέξις ντε Τοκβίλ. «Ενας άνεµος επανάστασης φυσάει και η καταιγίδα φαίνεται στον ορίζοντα». Επιβεβαιώθηκε το 1848, όταν οι µικροµεσαίες και οι εργατικές τάξεις που ο «αστός µονάρχης» Λουδοβίκος Φίλιππος είχε αποκλείσει από την πολιτική και οικονοµική ζωή βγήκαν στους δρόµους. Στη Φεβρουαριανή Εξέγερση, οδοφράγµατα στήθηκαν στο Παρίσι και συγκρούσεις ξέσπασαν ανάµεσα στους εξεγερµένους και τη φρουρά της πόλης. Πενήντα δύο άνθρωποι έπεφταν νεκροί. Στον δρόµο του προς τα ανάκτορα το πλήθος πυρπολούσε τα πάντα, αναγκάζοντας τον Λουδοβίκο Φίλιππο να παραιτηθεί. Από τις φλόγες της επανάστασης ιδρύεται η Δεύτερη Γαλλική Δηµοκρατία, που αναγνωρίζει το δικαίωµα στην εργασία και την κοινωνική µέριµνα των ανέργων. Ο σοσιαλιστής Λουί Μπλαν αναλαµβάνει την οργάνωση της εργασίας.

Οµως, µια συντηρητική στροφή της κυβέρνησης θα προκαλέσει την αιµατηρή αλλά αποτυχηµένη εργατική εξέγερση του Ιουνίου. Ο Λουδοβίκος Ναπολέων θα εκλεγεί πρόεδρος της Δεύτερης Δηµοκρατίας, κυρίως µε την υποστήριξη των χωρικών. Τρία χρόνια αργότερα θα αναστείλει τη λειτουργία της αιρετής Εθνοσυνέλευσης και θα ιδρύσει τη Δεύτερη Γαλλική Αυτοκρατορία. Μα και αυτή θα έχει ηµεροµηνία λήξεως: το 1871. Ηταν η χρονιά της Παρισινής Κοµµούνας, µία εξέγερση η οποία προκλήθηκε από την καταστροφή που επέφερε η γαλλική ήττα στον γαλλοπρωσικό πόλεµο. Εκατοντάδες χιλιάδες Παριζιάνοι, µέλη µιας Εθνοφυλακής, ήταν από καιρό οπλισµένοι αψηφώντας την ήττα και πανέτοιµοι να πολεµήσουν σε περίπτωση εισβολής των Γερµανών. Ο αρχηγός της προσωρινής µεταπολεµικής κυβέρνησης, Αδόλφος Θιέρσος, έβλεπε µε ανησυχία πως ουσιαστικά αποτελούσαν µια παράλληλη πολιτική και στρατιωτική εξουσία. Για ένα διάστηµα µάλιστα – από τον Μάρτιο µέχρι τον Μάιο – το Συµβούλιο της Κοµµούνας ανέλαβε τη διακυβέρνηση του Παρισιού, µε ριζοσπαστικές πολιτικές που προωθούσαν αναρχικοί και σοσιαλιστές µέλη του.

Οι πρώτες συγκρούσεις µε τον τακτικό στρατό του Θιέρσου άρχισαν τον Απρίλιο και γενικεύθηκαν τον Μάιο. Ο ιστορικός Αλφρεντ Κόµπαν αναφέρει 30.000

νεκρούς και 50.000 εκτελεσθέντες και φυλακισθέντες. Το απόγευµα της 28ης Μαΐου, ο στρατάρχης Μακµαόν εξέδιδε αυτήν την ανακοίνωση: «Προς τους κατοίκους των Παρισίων. Ο γαλλικός στρατός ήρθε να σας σώσει. Το Παρίσι είναι ελεύθερο. Στις 4 οι στρατιώτες µας κατέλαβαν και την τελευταία θέση των εξεγερµένων. Οι εχθροπραξίες έληξαν. Η τάξη, η εργασία και η ασφάλεια θα αναγεννηθούν». Οι ηγέτες της Αριστεράς πάντα έβλεπαν µε δέος την Κοµµούνα. Ο Μάο αναφερόταν σε αυτήν συχνά. Και, όταν απεβίωσε ο Λένιν, τύλιξαν τη σορό του σε ένα κοµµάτι από τη λευκοκόκκινη σηµαία της Κοµµούνας.

Μια γριά κρατούσε τα παπούτσια της στο χέρι και φώναζε µε όλη της τη δύναµη: «Επαναστατώ! Επαναστατώ!». Χωρικοί οπλισµένοι µε δρεπάνια, τσεκούρια και τουφέκια τρύπωναν στην πόλη µέσα από τις οχυρώσεις...

Οι πρωταγωνιστές

ΖΑΝ?ΠΟΛ ΜΑΡΑ
?1743?1793?
Ο φίλος του λαού
Τις παραµονές της Γαλλικής Επανάστασης, ο Μαρά άφησε πίσω του την επιστηµονική και ιατρική καριέρα κι έπιασε τη γραφίδα του για λογαριασµό της τρίτης τάξης. Εγινε έτσι µία από τις πιο ακραίες φωνές του ξεσηκωµού, ένας ένθερµος υποστηρικτής των «αβράκωτων». Στην εφηµερίδα του «Ο φίλος του λαού», οι πύρινες καταγγελίες του εναντίον ισχυρών συµφερόντων που απεργάζονταν την αντεπανάσταση υποδαύλισαν σε µεγάλο βαθµό τη βία της πολεµικής περιόδου της επανάστασης. Με τα καταγγελτικά του µηνύµατα εναντίον των «εχθρών του λαού», σε συνδυασµό µε µια ασυνήθιστη διορατικότητα, γρήγορα κέρδισε την εµπιστοσύνη του λαού που ήρθε έτσι πιο κοντά στους Ιακωβίνους. Οταν έπεσαν οι µετριοπαθείς Γιρονδίνοι και οι Ιακωβίνοι ανέλαβαν την εξουσία το 1793, ο Μαρά ήταν πια ένας από τους τρεις πιο σηµαντικούς άνδρες της Γαλλίας, µαζί µε τον Δαντόν και τον Ροβεσπιέρο. Στις 13 Ιουλίου δολοφονήθηκε από µια οπαδό των Γιρονδίνων µέσα στην µπανιέρα του. Στη δίκη της, πριν από την εκτέλεσή της, είπε: «Σκότωσα έναν για να σώσω 100.000». Τον επικήδειό του εκφώνησε ο επαναστάτης µαρκήσιος Ντε Σαντ: «Σαν τον Χριστό, ο Μαρά αγαπούσε παράφορα τον λαό. Σαν τον Χριστό, ο Μαρά µισούσε τους βασιλιάδες, τους ευγενείς, τους παπάδες, τους αγύρτες και, σαν τον Χριστό, ποτέ δεν έπαψε να πολεµά αυτές τις µάστιγες του λαού».

ΒΙΚΤΩΡ ΟΥΓΚΩ
?1802?1885?
Ο ροµαντικός της Επανάστασης
Το έργο του ταυτίστηκε όσο ίσως κανενός άλλου συγγραφέα µε τις πολιτικές και κοινωνικές περιπέτειες της πατρίδας του. Ηταν ένα µετριοπαθές µέλος της Εθνοσυνέλευσης, αλλά πέρασε στην άκρα Αριστερά, όταν ο Λουδοβίκος Ναπολέοντας ο «µικρός» (όπως τον είπε τότε ο ίδιος) έστειλε στρατεύµατα στον Πάπα για να καταστείλει το 1849 την εξέγερση των ιταλών πατριωτών. Οι «Αθλιοι», που γράφτηκαν στην εξορία, µολονότι είναι τοποθετηµένο στα 1830, είναι στην ουσία ένα βιβλίο της επανάστασης του 1848. Οι συµβολικές περιγραφές των υπονόµων αναδεικνύουν τα κοινωνικά προβλήµατα του µοναρχικού Παρισιού. Τα κρασοπουλιά και τα καφενεία είναι τόποι συνάντησης επαναστατών, όπου σχεδιάζουν µυστικές οργανώσεις.

Σε ένα τέτοιο καφενείο στο Καρτιέ Λατέν, ο φτωχός φοιτητής Μάριος έρχεται σε επαφή µε την οργάνωση ΑΒC και προσηλυτίζεται από τον βοναπαρτισµό στη δηµοκρατία. Οµως, ο Ουγκώ είναι και ο πρώτος λογοτέχνης που έγραψε υπέρ της Κοµµούνας. Στο ποίηµά του «Πάνω σε ένα οδόφραγµα» τιµά τη γενναιότητα ενός δωδεκάχρονου κοµµουνάρου που οδηγείται στο εκτελεστικό απόσπασµα.


ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

1788
Εξέγερση στην Γκρενόµπλ. Κατεστραµµένοι από τη σιτοδεία, οι γάλλοι χωρικοί στενάζουν κάτω από ένα άδικο φορολογικό σύστηµα. Ο Λουδοβίκος ΙΣΤ’ συγκαλεί τις γενικές τάξεις για να ακούσει τα παράπονά τους.

1789
Σύνοδος των γενικών τάξεων όπου η τρίτη τάξη ανακηρύσσεται σε Εθνοσυνέλευση. Η φεουδαρχία και η δουλοπαροικία καταργούνται και η Εθνοσυνέλευση εκδίδει τη Διακήρυξη των Δικαιωµάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Το πλήθος καταλαµβάνει τη Βαστίλλη, το πιο µισητό σύµβολο της απολυταρχίας.

1790
Ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ’ αποδέχεται νέο Σύνταγµα, ενώ αυξάνεται η επιρροή των Ιακωβίνων.

1792
Πολιορκία του ανακτόρου του Κεραµεικού από τον παρισινό λαό. Ο Λουδοβίκος συλλαµβάνεται και η Συντακτική Εθνοσυνέλευση καταργεί τη µοναρχία.

1793
Ο Λουδοβίκος και η Μαρία Αντουανέτα οδηγούνται στη λαιµητόµο. Ολες οι εξουσίες περνούν στην Επιτροπή Δηµόσιας Ασφάλειας. Η περίοδος της τροµοκρατίας του Ροβεσπιέρου βάφει την επανάσταση µε το αίµα ενόχων αλλά και αθώων. Η λατρεία του Θεού καταργείται και θεσπίζεται η λατρεία του Ορθού Λόγου.

1794
Κατάργηση της δουλείας στις γαλλικές αποικίες. Ο Ροβεσπιέρος συλλαµβάνεται και οδηγείται στη λαιµητόµο από τη Συντακτική Εθνοσυνέλευση.

1795
Τα πλήθη στο Παρίσι ξεσηκώνονται για ψωµί. Η Συντακτική Εθνοσυνέλευση διαλύεται και αναλαµβάνει την εξουσία ένα Διευθυντήριο.

1799
Πτώση του Διευθυντηρίου και τερµατισµός της Γαλλικής Επανάστασης. Ο Ναπολέων εγκαθιδρύει δικτατορική αρχή.