Ο Εμφύλιος Πόλεμος συνεχίζεται...

Μελέτη επιχειρεί να αναδείξει υπό ποίους όρους συγκροτήθηκε και έδρασε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας

Του Κωστα Kαρακωτια, Καθημερινή 29.08.10

Νικος Μαραντζιδης
Δημοκρατικος Στρατός Ελλάδας 1946 - 1949
εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 197

«Απόλυτη ησυχία στον Γράμμο. Απόλυτη», διαπιστώνει και γράφει η Ελενα Χουζούρη στην προτελευταία φράση του μυθιστορήματος της «Πατρίδα από βαμβάκι», ήρωας του οποίου είναι ένας κομμουνιστής γιατρός, αντάρτης στον Γράμμο και αργότερα πρόσφυγας στην Τασκένδη. Ησυχία όμως για τον Γράμμο και για τον Εμφύλιο Πόλεμο που εκτυλίχθηκε κυρίως εκεί, παρ’ όλο που πέρασαν εξήντα χρόνια από το τέλος του, δεν υπάρχει.

Η ησυχία βέβαια δεν ταράσσεται από τους ήχους των όπλων, αλλά από το υπαρκτό και έντονο ακόμα αίτημα για την ιστορική και μυθοπλαστική επανάγνωση και διερεύνηση του Εμφυλίου και της πολυεπίπεδης τομής που επέφερε στην ελληνική κοινωνία. Οι διατυπώσεις όμως και οι απόπειρες πραγμάτωσης του αιτήματος αυτού δεν είναι καθόλου ουδέτερες. Στο ιστορικό και ερευνητικό πεδίο εκδιπλώνονται και συγκρούονται διαφορετικές οπτικές και προσεγγίσεις, πολιτικές αλλά και επιστημονικές θέσεις, προσπάθειες δικαίωσης ή ακύρωσης των παρελθόντων ατομικών και συλλογικών πρακτικών και ο Εμφύλιος Πόλεμος φαντάζει σαν να συνεχίζεται με άλλα μέσα.

Η εμφάνιση δε την τελευταία δεκαετία μιας ομάδας ερευνητών, που αποκλήθηκαν «αναθεωρητές», «νέο κύμα» και «νέο ρεύμα», με δηλωμένη την πρόθεσή τους να αμφισβητήσουν την κυρίαρχη και παγιωμένη ερμηνεία της Αριστεράς για την επίδικη δεκαετία 1940 - 1950 και τον Εμφύλιο, πυροδότησε μια οξύτατη διαμάχη στο εσωτερικό της κοινότητας των ιστορικών, η οποία συνεχίζεται με αμείωτη ένταση. Οι αριστεροί ιστορικοί αντιμετώπισαν αρκετά σπασμωδικά την εμφάνιση αυτής της ομάδας και της οπτικής της και μαζί με τα αντεπιχειρήματά τους, συχνά, ξέπεφταν σε μια παρωχημένη συνωμοσιολογία. Ετσι ο καιρός μάλλον δεν είναι μόνο για μυθιστορήματα, όπως νομίζει και σημειώνει η Χουζούρη στην τελευταία φράση της αφήγησής της, αλλά ακόμα προσφέρεται για συγκρούσεις, θεωρητικές βέβαια, και κάθε είδους φορτίσεις. Σ’ αυτό το σχετικά σχηματικά ιδωμένο διανοητικό πλαίσιο, ο Νίκος Μαραντζίδης, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Μακεδονίας και από τους κύριους εκφραστές του «νέου ρεύματος», μετά την ενασχόλησή του με διάφορες εγχώριες εκδηλώσεις του κομμουνιστικού φαινομένου, τώρα εστιάζει την προσοχή του στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, στο ομώνυμο βιβλίο του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα.

Ο Μαραντζίδης στη σύντομη, αλλά εξαιρετικά περιεκτική μελέτη του, προσπαθεί να αναλύσει και να αναδείξει τις βασικές, κατ’ αυτόν, πλευρές που συγκροτούν την εμφάνιση και την δράση του Δημοκρατικού Στρατού.

Αριστερά

Ο συγγραφέας ξεκινά με τη διερεύνηση της καταγραφής του ΔΣΕ στη συλλογική μνήμη της Αριστεράς και τη διακύμανσή της ανάλογα με τη συγκυρία στο εσωτερικό της. Διαπιστώνει δε ότι τα τελευταία χρόνια έχει ενταθεί η ανάδειξη και η υπεράσπιση της δράσης του ΔΣΕ. Στη συνέχεια εξετάζει και προβάλλει το ζήτημα της βοήθειας που παρείχαν τα νέα τότε σοσιαλιστικά κράτη.

Με τη χρήση πολλών εγγράφων από τα αρχεία τους, αποκαλύπτει και περιγράφει μια σημαντική ροή πολεμικού υλικού από αυτά στον ΔΣΕ. Προχωρώντας μελετά τη δημογραφική και κοινωνική σύνθεση του ΔΣΕ και τις σχέσεις του με τις διάφορες εθνοτικές ομάδες και κυρίως με τους Σλαβομακεδόνες. Ανακαλύπτει ότι υπεραντιπροσωπεύονταν οι αγρότες, οι οποίοι βέβαια είχαν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, ενώ προς το τέλος κυρίως του Εμφυλίου οι Σλαβομακεδόνες αποτελούσαν το 30% και πλέον της δύναμης του ΔΣΕ. Στέκεται στην αυτονόητη μάλλον επικυριαρχία του ΚΚΕ στον ΔΣΕ και μελετά τη δυαδική ιεραρχική δομή του ΔΣΕ με τη συνύπαρξη στρατιωτικού διοικητή και πολιτικού επιτρόπου. Εντοπίζει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της πολεμικής τακτικής του ΔΣΕ και διερευνά τις αιτίες που επηρέαζαν το αξιόμαχό του, όπως τις ανθρώπινες απώλειες, την ελλιπή επάνδρωση των μονάδων, το προβληματικό πολεμικό υλικό, την τρομακτική πείνα, την έλλειψη υπόδησης και ένδυσης, τις λιποταξίες, την προβληματική περίθαλψη των τραυματιών, την ψυχολογική κατάρρευση.

Συνεχίζοντας, εστιάζει την προσοχή του σε ζητήματα σχετικά αποσιωπημένα, όπως οι βίαιες στρατολογήσεις και οι σχέσεις των δύο φύλων, η καθημερινότητα στα βουνά. Ερευνά ακόμα τις δικαστικές πρακτικές του ΔΣΕ και τους τρόπους οργάνωσης, έστω διακηρυκτικά περισσότερο, της κοινωνίας στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές.

O Mαραντζίδης, οργανώνει το ερευνητικό του σχέδιο με τη μεθοδική χρήση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας και με το νέο αρχειακό υλικό από τα πρώην σοσιαλιστικά κράτη που φέρνει στο φως. Η ιστορική αφήγηση όμως που συγκροτεί, φαίνεται προσαρμοσμένη σε μια υπάρχουσα ήδη συγκεκριμένη οπτική. Eισαγωγικά κιόλας δηλώνει με απόλυτο τρόπο σχεδόν, ότι ο ΔΣΕ «υπήρξε η ενσυνείδητη πολιτική επιλογή της κομμουνιστικής ηγεσίας για την κλιμάκωση του αγώνα της, με στόχο την κατάληψη της εξουσίας με έναν συνδυασμό ένοπλων και πολιτικών μέσων».

Ετσι το ερώτημα πώς και γιατί δημιουργήθηκε ο ΔΣΕ δεν τίθεται, γιατί έχει ήδη απαντηθεί από τον συγγραφέα. Η πολιτική συγκυρία μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, η Λευκή Τρομοκρατία, οι διώξεις, οι δολοφονίες, οι φυλακίσεις, οι άνθρωποι που άφηναν το βιος τους και ξανάβγαιναν στο βουνό για προστασία, υποτιμούνται σοκαριστικά από τον Μαραντζίδη. Γι’ αυτό, στην εισαγωγή του και πάλι, σημειώνει αξιωματικά, ότι όλα τα παραπάνω «έπαιξαν μάλλον δευτερεύοντα και νομιμοποιητικό ρόλο στη συνείδηση της ηγεσίας και των κύκλων που επιθυμούσαν τη “ρεβάνς” των ηττημένων του Δεκέμβρη». Η διαμορφωμένη ήδη άποψη του Μαραντζίδη είναι έκδηλη όταν παρουσιάζει σχεδόν ως απάνθρωπες τις πολιτικές και τις πρακτικές του ΚΚΕ και του ΔΣΕ στην επικράτειά του, την οποία θεωρεί και ως πρόπλασμα της ενδεχόμενης λαϊκής δημοκρατίας.

Προφανώς, το ΚΚΕ της εποχής, (όπως και το τωρινό), είναι ένα σταλινικό κόμμα με πολλές, πάρα πολλές, σκοτεινές περιοχές στην πορεία του, αλλά ο Μαραντζίδης φαίνεται να ξεχνά ότι η συγκεκριμένη έρευνά του αφορά ένα κόμμα εν πολέμω και ότι ο χώρος όπου αυτό δρα και κυριαρχεί είναι ταυτόχρονα και πεδίο μάχης όπου διακυβεύεται καθημερινά η ύπαρξή του. Μάλλον λοιπόν η στιγμή δεν προσφέρεται για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Αλλωστε, τότε και στον χώρο κυριαρχίας του κυβερνητικού στρατού ούτε οι αιχμάλωτοι επιζούσαν ούτε οι αντιφρονούντες κυκλοφορούσαν ελεύθεροι.

Αντιφάσεις

Στη συστηματικά αρθρωμένη έρευνα και προβληματική του συγγραφέα υπάρχουν πάντως κενά και ελλείψεις, όπως οι σχεδόν μηδαμινές αναφορές στον ΔΣΕ στην υπόλοιπη Ελλάδα και τα εκεί χαρακτηριστικά του, αντιφάσεις, όπως αυτή ανάμεσα στον περιγραφόμενο πακτωλό βοήθειας από τα τότε σοσιαλιστικά κράτη και την απόλυτη υλική ένδεια και την πείνα των ανταρτών, γενικεύσεις, όπως η αναγωγή σε κανόνα κάποιων αναφερόμενων περιστατικών σε αφηγήσεις παλιών μαχητών.

Το βιβλίο του Μαραντζίδη όμως κεντρίζει το ενδιαφέρον και μακριά από τους άκριτους επαίνους όσων φαντασιώνονται ότι είναι οι μόνοι φιλελεύθεροι στην Ελλάδα ή τις άκριτες καταγγελίες κάποιων αριστερών που αναπαράγουν ξεπερασμένες συνωμοσιολογικές αντιλήψεις, προκαλεί σε διάλογο, οξύ μεν, αλλά με επιχειρήματα.